Abstract:
در خصوص مازندران شاهنامة فردوسی تا کنون پژوهشهای دوامداری صورت گرفته است، با این حال نویسندهی این مقاله با استناد به منابع کتابخانهای و روایتهای میدانی و باورهای مردمی که مازندران ذکر شده در شاهنامه را در بدخشان افغانستان میدانند، میکوشد با ارایهی دلایل و روایتها، نشان بدهد که منطقهی «منجان» که در استان بدخشان افغانستان واقع میباشد همان «مازندران» داستانهای کهن است. در این مقاله در کنار روایتهای که از مازندران در شاهنامه ذکر شده است، زیستگاه حکیم ناصر خسرو نیز بررسی شده است که به غیر از «یمگان» در جایی به نام «مازندران» زندگی کرده است که اکنون آن «مازندران» ابوالقاسم فردوسی و حکیم ناصرخسرو بلخی در بدخشان است، ولی این محل بعدها در پی گذشت زمان به نام «منجان» تغییر یافته است.
نویسنده مقاله به این باور است که در روزگار باستان تمام بدخشان فعلی که بعدها به نام «تخارستان علیا» یا «بدخشان بالا» تغییر نام یافت «مازندران» نامیده میشد، ولی آهسته آهسته این نام تنها در منطقه کوچک باقی ماند که اکنون «منجان» گفته میشود. در مقاله همچنان به «دیوان مازندران» و محلات ویژهای در بدخشان اشاره شده است که با سفرها و حملههای شاهان ایران در آن زمان پیوند دارد و هنوز موجود بوده و به این نامها یاد میگردد.
Machine summary:
اما این مازندران که ناصرخسرو پیش از یمگان به آنجا رفته است کجا میباشد؟ در میان مردم بدخشان نسبت به زندگی حکیم ناصر خسرو قصهها و افسانههای وجود دارد که برخی آن در کتابهای خطی، در خانههای شماری از بدخشانیان یافت میشود، یکی از نسخههای خطی، کتابی به نام «گهرریز» است که توسط خواجه احرار گهرریز نوشته شده است.
ما اگر از نظر زبان شناسی به این نام نظر اندازی کنیم؛ میان واژههای «مازندران» و «منجان» تفاوت زیادی دیده نمیشود، اگر این واژهها را در کنار هم قرار بدهیم، به درستی معلوم میشود که «منجان» امروز در اصل «مازندران» بوده است و آهسته آهسته در رهگذر تاریخ این واژه «مازن دران» جای خود را به «من جان» داده است، دور از انتظارها نیست که با گذشت زمان مازندران، منجان شود، همخوانی این دو واژه شکی قشنگی را برای نویسنده میدهد که در این رهگذر تحقیق کند و بسیار دقیق هم است، از سوی دیگر در تاریخ، در نام کشورهای زیادی چنان تغییرات مشاهده شده است.
آن گونه که حکیم فردوسی مینویسد؛ دیو سپید معیارهای متفاوت با دیگر دیوان مازندران دارد و ویژهگیهای جادویی را نیز از خود بروز میدهد، امروز یکی از کوههای مشهور که در کنار رودخانه کوکچه از شهر فیض آباد، شهرستان جرم «گیلان»، یمگان تا شهرستان کران و منجان و بیشتر از آن را در بر میگیرد، به نام کوه «سفید خرس» یاد میشود، که بیگمان این کوه پر از عظمت و بزرگ، یعنی «سفید خرس» همان «دیو سپید» شاهنامه فردوسی است.