Abstract:
اقاله فضولی یعنی در آن شخص فضول برای دیگری یا با مال دیگری، بدون این که نماینده یا ماذون از طرف وی باشد، عقد را اقاله میکند. بنابراین، در صورتی که تحقق اقاله از سوی شخصی بدون اذن مالک محقق گردد، بحث اقاله فضولی به میان می آید؛ لذا در صورتی که مالک آن را اجازه دهد، اقاله نافذ میگردد و عقد منحل می شود و در صورتی که مالک آن را رد کند، اقاله باطل و عقد به حال سابق خود باقی می ماند. مساله اصلی در این پژوهش بررسی احکام و آثار اقاله فضولی است. پژوهش حاضر از نوع تحقیقات کیفی بوده و با روش توصیفی-تحلیلی انجام شده است. برای جمع آوری اطلاعات نیز از روش کتابخانهای استفاده شده است. این پژوهش نشان داد که احکام ناشی از اقاله فضولی جواز و یا عدم جواز است که منجر به آثاری چون آثار اصلی(بر هم خوردن قرارداد، بازگشت عوضین، و از دست دادن اثر اجرایی قرارداد نسبت به آینده) و آثار فرعی (جریان اقاله فضولی در عقود لازم و جریان خیارات در آن) میگردد.
Machine summary:
با این حال، با توجه به تعریف عقد فضولی، باید اذعان داشت که اقاله فضولی بدین مفهوم است که چنانچه شخصی بدون نمایندگی از طرف شخص دیگر، اقدام به انحلال قرارداد وی نماید و اقاله ای را انجام دهد، این اقاله فضولی است که، اقاله کننده را فضول، و شخص دیگر قرارداد را که اقاله را برای خود انجام داده را، اصیل گویند (صفایی، دوره مقدماتی حقوق مدنی، قواعد عمومی قراردادها، 1384: ص177).
در واقع، با توجه به مقررات مربوط به قصد انشاء و رضا در قانون مدنی ایران (مواد ۱۹۰به بعد) و نیز فقه امامیه، اگر تفکیک این دو عنصر از یکدیگر را از حیث ماهیت و آثار قانونی مورد بررسی قرار دهیم، به سادگی معلوم میشود که آنچه اقاله را میسازد قصد انشا است نه رضایت شخصی که، رضایتش برای اقاله، لازم دانسته شده است.
فوت مالک قبل از اجازه یا رد در مورد حق تنفیذ یا رد در اقاله فضولی اگر مالک قبل از اجازه یا رد فوت کند و مال موضوع اقاله فضولی به ورثه منتقل شود، چون مغایرت مجیز و مالک در زمان عقد جایز است ورثه میتوانند اقاله فضولی را تنفیذ نمایند لکن آنگونه که برخی فقیهان بیان کرده اند حق اجازه و رد به ارث منتقل نمیشود و در عین حال قابلیت رد یا اجازه چون صرفاً به اعتبار شخص جعل نشده برای ورثه وجود دارد (رضوی و رضوی، بررسی کیفیت انتقال حق در نتیجه انتقال عین در فقه اسلامی و حقوق ایران، 1398: ص56).