Abstract:
خواجهنصیرالدین طوسی را میتوان در شمار برترین مدافعان فلسفۀ اسلامی در دوران غربت تفکر و فلسفهورزی دانست. او با تلاشها و حمایتهای علمی و فلسفی خود، مانع از خاموشی چراغ این اندیشة اصیل شد. خواجهنصیرالدین برای دفاع از فلسفۀ اسلامی در برابر منتقدان آن، از روشی نظاممند بهره برده که موجب تحول بنیادین در روند فلسفه و کلام اسلامی شد. پژوهش حاضر با استفاده از راهبردهای توصیفی، تحلیلی و استدلالی و روشهای اسنادی، تحلیل منطقی و قیاسی، بدنبال تبیین نظام علمیـدفاعی خواجهنصیر در مواجهه با منتقدان فلسفۀ اسلامی است. یافتههای این تحقیق نشان میدهند که شاخصههای روش نظاممند وی عبارتند از: تبیین عدم تعارض میان فلسفه و دین، گفتگو با سایر اندیشمندان، شرح فلسفة سینوی، نقد آراء مخالفـان و منتقـدان فلسفه، ترکیب فلسفة مشائـی و اشراقـی، نشاندادن کاربرد فلسفه با ارائة کلام فلسفی، رویکرد عقلی و بدون غرضورزی در شرح و نقد، و رعایت اخلاق در نقد. نتایج پژوهش حاکی از آنست که عقل فلسفی و رویکرد عقلانی خواجه، اساس و محور اصلی نظام علمیـدفاعی اوست.
khwajah nasir al-din tusi can be considered one of the most prominent advocates of islamic philosophy during the period of eclipse of thought and philosophizing. he prevented the extinction of the light of this original school of thought drawing on his scientific and philosophical support and efforts. in order to defend islamic philosophy against its critics, he used a systematic method that resulted in a fundamental transformation in the development of islamic philosophy and kalam. while employing some descriptive, analytic, and ascriptive arguments and certain logical and deductive analytic methods, the present study aims to explain tusi’s scientific-defensive method in facing the critics of islamic philosophy. the findings of this study indicate that the features of his systematic method include explaining the lack of conflict of interest between philosophy and religion, entering dialogs with other thinkers, explaining ibn sina’s philosophy, criticizing the views of opponents of philosophy, synthesizing peripatetic and illuminationst philosophies, revealing the functions of philosophy through presenting philosophical explanations, following a rational and unbiased approach in commenting and criticism, and observing the rules of ethics in criticism. finally, the author concludes that tusi’s philosophical intellect and rational approach provide the basis and main axis for his scientific-defensive system.
Machine summary:
پژوهش حاضر، با استفاده از راهبردهای توصیفی، تحلیلی و استدلالی و روشهای اسنادی، تحلیل منطقی و قیاسی، بدنبال پاسخ به سؤالات ذیل است : ١) آیا دفاع خواجه نصیرالدین طوسی از فلسفۀ اسلامی در برابر منتقدان ، دارای نظام و مطابق الگوی خاصی بوده است ؟ ٢) روش خواجه نصیرالدین طوسی برای دفاع از فلسفۀ اسلامی در برابر منتقدان چگونه بوده است ؟ ٣) مؤلفه های روش نظام مند خواجه نصیرالدین طوسی برای دفاع از فلسفه اسلامی در برابر منتقدان ، کدامند؟ دربارة پیشینۀ این تحقیق باید گفت که برخی پژوهشها در حوزة اندیشه های فلسفی خواجه نصیر، به مسئلۀ تحقیق حاضر نزدیک شده اند که عبارتند از: نصیرالدین طوسی فیلسوف گفتگو (دینانی، ١٣٨٨)، «خواجه نصیرالدین طوسی و سطوح سه گانۀ کلامی، سال ۱٤، شماره ۳ زمستان ۱٤۰۲ فلسفی و عرفانی در اندیشۀ او» (یزدانپناه ، ١٣٩١)، «نقش خواجه نصیرطوسی در تعامل پارادایمهای سه گانۀ فلسفه اسلامی » (محمدزاده ، ١٣٩٢) و «روش شناسی خواجه نصیرالدین طوسی در اثبات عقاید دینی» (ملک زاده ، ١٣٩٥).
بنابرین میتوان اینگونه خلاصه کرد که خواجه نصیرالدین طوسی در این مؤلفه از روش نظام مند خویش در دفاع از فلسفه ، به سه مورد پرداخته است : ١) هم به تبیین و تحلیل مباحث فلسفه و شرح و تفسیر دیدگاههای فلاسفۀ اسلامی بویژه ابن سینا پرداخته است ، ٢) هم به نقدهایی که شهرستانی و رازی بر فلسفه بطورکلی و فلسفۀ سینوی بطورخاص وارد نموده اند، پاسخ گفته و از فلسفه دفاع کرده است و ٣) هم برای مقابله با نگاه خصمانۀ آنها، بصورت انتقادی نشان داده که این دو متکلم اشعری و برخی دیگر از متکلمان مخالف فلسفه ، فهمشان از فلسفه ، ناقص ، ضعیف و گاهی غرض آلود است .