Abstract:
یکی از مسائل مهم در علوم قرآنی، مساله محکم و متشابه است. آیات محکم آیاتی هستند که هیج اختلافی در آنها راه ندارد و به طور قطعی مبین هستند لکن آیاتی وجود دارد که متشابه هستند. متشابه به سه قسم عرضی و اصلی و لفظی تقسیم می گردد که در این مقاله دو قسم (عرضی و لفظی) مورد بررسی قرار گرفت. متشابه عرضی، آیاتی است که به ظاهر برای خداوند، صفات و خصوصیاتی همانند صفت مخلوقات نسبت می دهند و عده ای مثل مجسمه و مشبهه و… به این آیات تمسک کرده و خدا را دارای جسم میدانند. متشابه لفظی نیز، مربوط به آیاتی است که در آنها الفاظ مشابه وجود دارد و عده ای گمان میکنند که اینگونه تشابه در برخی از آیات به بلاغت کلام آسیب می رساند. در این نوشتار تلاش بر این بود تا آیات مرتبط با این دو قسم از متشابهات بررسی گردد.
Machine summary:
2. عرضی: این نوع تشابه در آغاز اسلام نبوده است زیرا مسلمانان با سلامت طبع آیاتی که بعدها متشابه شده اند را می فهمیدند و مراد خداوند را درک می کردند اما پس از به وجود آمدن مباحث جدلی و مباحث کلامی و رواج مباحث فلسفی که جسته و گریخته به گونه ای ناپخته و نارس از یونان به میان مسلمانان وارد شد بر چهره برخی از آیات هاله ای از غبار ابهام و تشابه نمودار شد.
( یوم یکشف عن ساق و یدعون الی السجود فلایستطیعون) علامه طباطبایی آیه را چنین معنا میکنند: ( ای پیامبر، به یاد آر روزی را که بر این کفار بسیار سخت خواهد شد و چون دعوت می شوند برای خدا سجده کنند نمی توانند)(طباطبایی، محمد حسین، تفسیر المیزان، ج 19، صفحه 664) اکثر مفسران امامیه، همین دیدگاه را درباره این آیه و تعبیر ( کشف از ساق) مطرح کرده اند.
(الملل و النحل، شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، ج1، صفحه 105) بنابراین وقتی گفته می شود (یدالله) منظور این است که خداوند عضوی همانند دست و اعضای انسان دارد.
معمولا این نوع تفسیر، گونه ای از تاویل است که به عنوان نظریه ضعیف مطرح شده است بنابراین میتوان گفت: در هرجای قرآن کریم واژه (ید) به خدا نسبت داده شود در غیر معنای دست انسانی خواهد بود.
(شورچه، عبدالحسین، بررسی رویکردها به واژگان متشابه قرآن) متشابه لفظی آیاتی که در قرآن تکرار شده و الفاظ آن در بیشتر موارد یکسان است اما در برخی از آنها زیادی یا نقص، تقدیم یا تاخیر و مانند اینهاست.