Abstract:
بررسی مفهومشناختی واژه تربیت و تعیین مرز آن با واژههایی چون تلقین، القاء و
آموزش اولین گام برای تحلیل مفهوم «تربیت» است.
در این مقاله پژوهشگر کوشیده است ضمن بررسی واژههای فوق، مفاهیم
زیربنایی انسانشناختی تربیت دینی همچون فطرتمداری و متربی محوری که از
جملهی اولین شاخصهای جداکننده تربیت اسلامی از سایر انواع تربیت است، را
تبیین نماید.
روش تحقیق مورد استفاده، تحلیل محتوایی برخی از آیات قرآن و دستهای از
روایات رسیده از معصومین(ع) با رویکردی تربیتی ـ توصیفی بوده است. یافتههای این
پژوهش اگرچه اولیهاند اما شاید بتوانند افقهای تازهتری را پیشروی پژوهشگران
تعلیم و تربیت بگشاید و آنان را به مناطق فراغ و یا حوزههای بکر و دستنخورده این
حوزه رهنمون گردد. حلقهی بعدی این نوشتار، بازشناسی و کاوش در برخی از
ویژگیهای روششناختی در عرصهی آموزش و پرورش با رویکردی نظری و در بستر
منابع دینی است.
Machine summary:
"تربیت از یک سو باید از تلقین و از سوی دیگر از القا تفکیک شود، البته ممکن است فرایند تربیت، در بستر خود، مستلزم بعضی از این امور باشد؛ یعنی مربی شاید به ناچار، هر از گاهی از تلقین یا القا استفاده کند؛ مثلا چگونه میتوان برای کودکی که هنوز از نظر رشد شناختی به مرتبهی تفکر یا اندیشهی انتزاعی نرسیده است، از ایدآلهای انسان آگاه و مکارم اخلاقی سخن گفت و استدلال کرد؟ این مفاهیم انتزاعی، محتاج پیشنیاز توانش اندیشهی انتزاعیاند؛ در تربیت کودکی که هنوز به سطح این نوع اندیشه نرسیده است، ناچار باید از بحث تلقین استفاده کرد و آموزش و انتقال اطلاعات انتزاعی و پیچیده کار شایستهای نیست؛ ولی از آنجا که بستر تربیت فراهم نیست و راه تلقین و القا باز است ــ در عین اینکه تربیت را از دو مفهوم تلقین و القا جدا میکنیم ــ گاهی به صورت اجتنابناپذیر، مربی وادار میشود که از این دو مکانیزم هم، در مسیر تربیت استفاده نماید.
اگر فرد به مرحلهی بلوغ و تکلیف نرسیده باشد، به دلیل محدودیت ظرفیت شناختی یا سایر ظرفیتها، تربیتپذیری او نیز محدود خواهد بود و نمیتوان در این دوران شیوههای تربیت اسلامی یا نبوی را به کار گرفت؛ البته ممکن است بخش آگاهیبخشی و پیراستهسازی را به فراخور توانشهای انگیزشی و شناختی انجام داد؛ این است که گفتهاند: چون که با کودک سر و کارت فتاد پس زبان کودکی باید گشاد انسان میتواند همان مفاهیم عالی، همان ایدآلهای تربیتی را به زبانی که برای کودک قابل فهم باشد به کار گیرد؛ ولی معمولا کارآیی تربیت نبوی، با آن عناصر و مؤلفههای خاصش که در قرآن کریم مورد تأکید است، در دوران پیش از تکلیف و پیش از بلوغ نیست."