Abstract:
در این نوشتار رابطه دین و اخلاق از دیدگاه کانت، یکی از بزرگترین متفکران مغرب زمین، بحث و بررسی میشود. مکتب
اخلاقی کانت که یک مکتب وظیفهگرایانه است، بر آن است که عقل عملی با ارائه معیارهایی میتواند خوبی و بدی تمامی
اعمال را مشخص کند. او اوامر عقل را به دو دسته شرطی و مطلق تقسیم میکند و اوامر مطلق که تنها اوامر اخلاقی است، از طریق
فرمولها و صورتبندیهای قانون کلی، قانون کلی طبیعت، غایت فی نفسه بودن انسان، خودمختاری اراده و کشور غایات، قابل
تشخیص است. در بحث ارتباط دین و اخلاق، صورتبندی خودمختاری اراده از ارزش فوقالعادهای برخوردار است.این صورتبندی بر آن است که چنان عمل کن که اراده بتواند در عین حال به واسطه دستور اراده خود را واضع قانون عام لحاظ
کند. از این رو، به نظر کانت، هر قانونی که از طریق اراده بشری نباشد، غیراخلاقی است. بنابراین، به نظر او، اخلاق مستقل از
دین است و اوامر خداوند با خودمختاری انسان منافات دارد. او همچنین از طریق اخلاق، خدا و جاودانگی نفس را اثبات میکند.
بنابراین، اخلاق سرانجام به دین میانجامد. بررسی اشکالات دیدگاه کانت در این زمینه موضوع این مقاله است.
Machine summary:
"کانت در مورد استقلال اخلاق از دین به طور روشن میگوید: اخلاق از آن حیث که مبتنی بر مفهوم انسان به عنوان فاعل مختاری است که فقط از آن جهت که مختار است به واسطه عقل خودش خود را به قوانین مطلق ملزم و تکلیف میکند، نه نیازمند تصور موجود دیگری بالای سر انسان است تا تکلیف خود را بفهمد (بشناسد) و نه محتاج انگیزهای غیر از خود قانون، تا به وظیفه خود عمل کند...
بنابراین، در امر اخلاقی، غایت در خود عمل است نه در نتیجهای که از آن حاصل میشود؛ مثلا وقتی گفته میشود: «دروغ نگو»، بدی عمل در خود عمل است نه در نتیجه آن، ولی در اوامر غیراخلاقی پای غایتی غیر از عمل و نیز سود و زیان در کار است، مثل این قضیه: «دروغ نگو تا خوشنام شوی» (کانت، 1972: 78؛ پیتن،1953: 114) کانت اعتقاد دارد که اوامر مشروط، قضایایی تحلیلیاند، زیرا محمول این قضایا مندرج در مفهوم موضوع است.
او میگوید: از آن حیث که ملموس کردن مدعیات الزامات اخلاقی بدون تصور خدا و اراده او مشکل است ما میتوانیم براساس عقل تنها معتقد شویم که یک تکلیف اخلاقی برای متدین شدن داریم، به این معنا که همه تکالیفمان را چنان تلقی کنیم که گویی فرامین خدایند و این عمل را به دلیل روح و قوت بخشیدن به نیت و عزم اخلاقی خود انجام دهیم.
J, Immanuel kants Moral Theory, New York, Cambridge university press, 1989.
Sullivan, Rojer, An Introduction to Kants Ethics, New York, Cambridge university press, 1994."