Abstract:
برای ریشهیابی مفاهیم قانون اساسی، مطالعه اندیشه سیاسی بزرگانی که آرائشان در
تدوین قانون اساسی مؤثر بوده، ضروری است. آیهالله شهید سید محمدباقر صدر از جمله
افرادی است که تأثیر آراء و اندیشه سیاسیاش بر قانون اساسی جمهوری اسلامی
انکارناپذیر است.
در این مقاله، دیدگاههای شهید صدر در خصوص حقوق اساسی در اسلام و طرح پیشنهادی او
برای قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، که شاکله قانون اساسی کنونی را تشکیل
میدهد، بررسی میشود و به موازات آن، به اصول قانون اساسی ایران، که متأثر از طرح
شهید صدر است، اشاره میگردد. در این طرح، مبانی جمهوری اسلامی تبیین و بین جمهوریت
و اسلامیت جمع شده است. این مقاله اصول حق حاکمیت، آزادی، قانونگذاری، ارکان حکومت
(ملت، رهبری و قوای سهگانه) و اقتصاد اسلامی را در طرح شهید صدر و قانون اساسی
ایران مقایسه میکند تا میزان تأثیر افکار این شهید والامقام بر قانون اساسی مشخص
شود.
Machine summary:
"[10] با توجه به آنچه گفته شد، درک و فهم صحیح از قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، به ویژه اصول راجع به حق حاکمیت، مستلزم آگاهی از اندیشه سیاسی شهید صدر است؛ همانگونه که برای درک عمیق اعلامیه جهانی حقوق بشر، مطالعه آثار و افکار پیشگامان این نهضت همچون روسو و مونتسکیو ضروری است.
[19] البته لازمه حریت و آزادی، مسئولیت است و خداوند راه هدایت و گمراهی را برای انسان مشخص کرده و عقل و اراده را بدو ارزانی داشته است تا او خود انتخاب کند و مسئولیت این انتخاب را بپذیرد:[20] «إنا هدیناه السبیل إما شاکرا وإما کفورا»(انسان: 3) قانونگذاری ماده 2 طرح شهید صدر میگوید: اساس قانونگذاری در جمهوری اسلامی، احکام اسلام است و همه برنامهها در پرتو شریعت اسلامی وضع میشود.
[28] این دیدگاه نیز در اصل 107 قانون اساسی مصوب 1358 منعکس گردیده است: هرگاه یکی از فقهای واجد شرایط مذکور در اصل پنجم این قانون، از طرف اکثریت قاطع مردم به مرجعیت و رهبری شناخته و پذیرفته باشد، همانگونه که در مورد مرجع عالیقدر تقلید و رهبر انقلاب حضرت آیهالله العظمی امام خمینی چنین شده است، این رهبر ولایت امر و همه مسئولیتهای ناشی از آن را بر عهده دارد.
در ماده 3 طرح پیشنهادی شهید صدر آمده است: با توجه به خلافت الهی انسان، قوه مقننه و مجریه مستقیما مستند به مردم هستند و بدین شکل، عهدهدار این دو امر میشوند: مردم با رأی خود، رئیس دولت (خواه به نام نخستوزیر و خواه به نام رئیس جمهور) را انتخاب میکنند."