Abstract:
قرآن کریم به عنوان یک کتاب آسمانی که رسیدن به شناخت را ممکن میداند.روششناسی ویژهای در امر تحقیق ارائه داده که هدف آن،کشف حقیقت و راهیابی به شناخت حقیقی است. این روش از سیر در زمین(طبیعت و تاریخ)و مشاهده و نظر در پدیدهها و منابع شناخت آغاز میگردد و با تأمل و تفکر و اندیشهورزی در آنها و طرح پرسش ادامه مییابد.آنگاه با گمانهزنی و فرضیهسازی دربارهء مسئله طرح شده،با بهرهگیری از ابزار شناخت(حواس،برهان و استدلال عقلی و قلب)و برطرف نمودن محدودیت و موانع شناخت و«عبرتاندوزی»از حوادث و نشانهها و آیات،به بصیرت و شناخت منجر شده،سرانجام به«هدایت»منتهی میگردد. در این مقاله،روششناسی قرآن در مقولهء تحقیق،شامل مراحل تحقیق،منابع شناخت،موانع و محدودیتهای شناخت،اهداف و نتایج آن،تحلیل و تبیین میشود که نوعی مقایسهء نظریهای در روششناسی تحقیق نیز میباشد.
Machine summary:
"رشد نیروی تفکر و تعقل انسانها،از دیگر مواردی است که قرآن کریم آن را در زمرهء اثرات سیر و سیاحت در زمین متذکر شده است؛زیرا با عبرتگیری از سرگذشت قریهها و شهرهایی که ویران شدند و از آثار معطله و قصور مشیده که امتهای گذشته از خود به یادگار گذاشتند به تفکر مینشینند که چه شد این امم نابود شدند و در جست و جوی دلیل آن در مییابند که هلاکت آنان به سبب شرک به خدا و اعراض از آیات الهی و استکبار در مقابل حق و تکذیب رسولان بوده،آنگاه صاحب قلبی میشدند که با آن تعقل میکنند و همان عقل و قلب،آنان را از شرک و کفر باز میدارد1.
افلم یسیروا فی الارض فتکون لهم قلوب یعقلون بها او اذان یسمعون بها (حج64/)؛ آیا در روی زمین سیر نمیکنند تا دلهایشان بینش و هوش یابد و گوشهایشان به حقیقت شنوا گردد؟ بدینسان یکی از بهترین راههایی که انسان میتواند با آیات و پدیدههای خداوند در زمین آشنا شود و به تفکر و تدبر در آنها بپردازد،سیر و سیاحت است که از نزدیک، مناظر،آثار،شگفتیها،زیباییها و دیدنیهای عالم هستی را مشاهده نماید و در اسرار آفرینش و نظام خلقت«تفکر»کند تا از روی«بصیرت»از آنها«عبرت»گرفته، در مسیر«هدایت»قرار گیرد.
قرآن کریم پس از ذکر قصص انبیا و اقوام به ویژه امتهایی که راه ضلالت پیش گرفته و به انقراض افتادند به عنوان نتیجه و دستاورد به انسانها میفرماید: افلا تعقلون؛ آیا در کار آنان تعقل نمیکنید؟پس عقل میتواند منبعی برای شناخت باشد،چرا که با تعقل در سرگذشت و تاریخ پیشینیان و احوال امتها،ذهنیات و تخیلات طرد میگردد و به مدد اندیشه و عبرت،حقیقت آشکار میشود."