Abstract:
مطالعهء الگوهای رشد کالبد و فضاهای شهری در دورهء میانه و تحلیل ارتباط آن تحولات با تغییرات اجتماعی-اقتصادی که در شهرها رخ می‌داد،امکان بازشناسی و تببیین نقش نیروهای اجتماعی در زندگی شهری و نیز فرایند بروز تغییر در شکل شهرها را فراهم می‌آورد.بر این اساس،رشد و گسترش شکل شهرها به مانند انعکاسی از مراحل انکشاف و تغییرات اجتماعی درون شهرها محسوب می‌شود.در مطالعهء حاضر،موضوع علل بروز تغییرات در الگوی کالبدی و شکلی شهر ایرانی مورد بررسی قرار گرفته،این تغییرات با عنایت به دو دسته عوامل بیرونی(حکومت،اراده نخبگان سیاسی-اداری شهری و...)و عوامل درونی(رشد مناسبات اقتصادی و اجتماعی شهری)مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.مسئلهء پژوهش گفتار حاضر چنین است:تحولات و تغییراتی که در مناسبات شهری ایران روی می‌داد؛تا چه میزان از تغییر شرایط درونی،یعنی ناشی از رشد و تکامل مناسبات اقتصادی- اجتماعی شهری؛و تا چه میزان از شرایط و عوامل تأثیرگذار بیرونی،که بر زندگی اجتماعی-اقتصادی شهری مؤثر بودند،تأثیر می‌پذیرفت؟
Machine summary:
"در راستای چنین تحولاتی،بیشتر حکامی که به ویژه سررشتهء حکومت را در پی تغییری سیاسی به دست آورده،یا از قدرت و امکانات مادی درخوری برخوردار بودند،به اجرای طرح‌های عمرانی مختلف یا برپایی مجموعه‌ای سیاسی-فرهنگی در خارج از فضای شهر تمایل نشان می‌دادند،برای مثال،در قرن چهارم قمری هنگامی که حکمرانان آل بویه شهر قزوین را به مانند پایگاهی برای مقابله با کوه‌نشینان شمال سرزمین ایران مورد توجه قرار دادند،ابتدا صاحب بن عباد شهر را براساس نه محله سازمان داد(که برخی از آن محلات نه‌گانه،قدیمی بودند)و سپس در جریان شکل‌گیری و رشد بعدی کالبد بازار،نظام محله‌ای جدیدی استقرار یافت(مجابی 8731-9731 جلد دوم:462).
با عنایت به شیوه‌های افزایش فضای کالبدی شهری براساس الگوی تأسیس محله/ محله‌ها در شهرها،لازم است در خصوص تدام حیات و رونق اجتماعی-اقتصادی محله‌های مزبور در ادوار پس از به وجود آمدن آنان،چند موضوع مدنظر قرار گیرد:1-در شهرهای سده‌های میانه،روند رشد و توسعه کالبد شهر به صورت تأسیس و برپا شدن محله‌ها و شهرک‌هایی در حومه شهر اصلی به صورت امری معمول درآمده بود 2-امور عمرانی این‌گونه محله‌ها تابع الگوی عمرانی شهر اصلی بوده،ازاین‌رو تحت تأثیر اوضاع سیاسی، اجتماعی و اقتصادی شهر قرار داشتند 3-نکتهء مهم دیگر دربارهء بنیادگذاری و احداث محله در شهرها و نیز توسعه بعدی کالبد آن به اقامت افراد سرشناس و معتبر در آن‌جا باز می‌گشت؛ زیرا در صورتی که در محلهء تازه التأسیس رجال صاحب نام و دارای قدرت و نفوذ اجتماعی- سیاسی و اقتصادی اسکان می‌گزیدند،بر اعتبار آن محله در شهر افزوده می‌شد."
(
, 
, 
)
