Abstract:
«اخلاق اقتصادی» بخشی از آموزههای اسلامی است که از یکسو، مؤلفههای
رشد و توسعه اقتصادی و رفاه عمومی را ارائه میکند. از سوی دیگر، شیوهها و
عناصر مقابله با مفاسد و سالمسازی فعالیتهای اقتصادی را برمینمایاند و بستر لازم
را برای رشد معنوی و سعادت ابدی انسان نیز فراهم میسازد.
این نوشتار، پس از اثبات رابطه اخلاق با اقتصاد و نقد مبانی سرمایهداری،
مبنیبر جدایی آن دو، مهمترین عناصر اخلاق اقتصادی را در سه بخش «تولید»،
«توزیع» و «مصرف» مورد بررسی قرار میدهد. «تحلیل اخلاق کار و تولید» و
«بررسی نقش ارزشهای معنوی در رشد اقتصادی»، «تبیین شیوههای مقابله
فرهنگی با زمینهها و آثار فقر و تکاثر»، «تبیین اصول حاکم بر اخلاق تجارت» و
«معیارهای تعیین الگوی مصرف» از مباحث این نوشتار است.
Machine summary:
"در نظام ارزشگذاری اسلام، کار و تولید، نه امری صرفا مادی، بلکه عبادتی بزرگ و دارای ارزش ذاتی است؛ بدین معنا که کار و تولید، صرفا مقدمه کسب کردن سود و درآمد یا ضرورتی برای جلوگیری از فقر نیست، بلکه نفس کار کردن به سبب آثار مثبت اقتصادی، روحی و اخلاقی آن مطلوب است؛ از این رو، انسان در عین توانگری و بینیازی، موظف به کار و تلاش است (2) و در عین حال، ارزش آن، به رعایت اخلاق کار منوط میباشد.
(2) عواملی چند بر ایجاد و تقویت وجدان کاری مؤثر است که در متون دینی، مورد توجه و تأکید قرار گرفته است؛ «اصلاح نگرش» (نفی پارهای از پندارهای نادرست و خرافی درباره سرنوشت انسان و جوامع (3) )، «رضایتمندی از کار» (از طریق تبیین ارزش معنوی و اجتماعی و آثار کار)، «آموزش و الگوسازی»، (4) «تقویت احساس مسئولیت» (5) و «توجه دادن جامعه به پیآمدهای ضعف وجدان کاری» (6) از این عوامل است.
این اسباب، در اسباب مادی و طبیعی منحصر نیست، بلکه عواملی معنوی نیز در ایجاد پدیدهها تأثیر دارد که از قلمرو مشاهده، اندیشه و دانش بشری خارج است و تنها با کمک آموزههای وحیانی کشف و اثبات میگردد؛ (2) برای نمونه، از دیدگاه قرآن و حدیث، «استغفار» یکی از عوامل رشد و فزونی عوامل تولید و رفاه اقتصادی است: «استغفروا ربکم إنه کان غفارا* یرسل السماء علیکم مدرارا* و یمددکم بأموال و بنین و یجعل لکم جنات و یجعل لکم أنهارا» (3) هر چند بخشی از تأثیرات اقتصادی استغفار که ناشی از ترک آلودگیهای اخلاقی و رفتاری و تحقق استغفار ______________________________ 1."