تحلیل و بررسی اندیشه ساعت ساز لاهوتی Journal Article

اندیشه ساعت ساز لاهوتی یا خدای ساعت ساز تصویر ی نادرست از خدا است که از دیرباز کم و بیش در ذهن بشر وجود داشته‌ است و در دو سدة اخیر، به دنبال نظریات جدید علمی، رواج یافته‌ است. در این مقاله این اندیشه بررسی می‌شود. بدین منظور، ابتدا ساعت ساز لاهوتی تصویر شده است و سپس با توضیح دقیق استدلالی که به چنین تصویری منجر شده و تحلیل آن و بررسی مقدمات آن نشان داده شده است که این استدلال، که از نوع تمثیل است منطقا عقیم است و به اصطلاح قیاسی است مع الفارق و بنابراین نتیجه‌ای که از آن گرفته شده است عقلا قابل قبول نیست.

"اگر پاسخ بالا را، که در حقیقت ترمیم کنندة استدلال بر خدای ساعت‌ساز است، در این استدلال مندرج کنیم، به شکل زیر در می‌آید: مقدمه اول: ساعت ـ پس از ساخته شدن و به کار افتادن ـ در کارکردن از سازنده‌اش، ساعت‌ساز، بی‌نیاز است؛ چرا که: 1) کار ساعت ناشی از عملکرد عوامل ـ یعنی اجزاء ـ موجود در ساعت است، و: 2) این عوامل در عملکردشان به سازنده ساعت نیاز ندارند؛ چون: 3) عملکرد این عوامل یکنواخت5 است،‌و به علاوه: 4) عملکرد این عوامل ناشی از ذات آنهاست و برای آنها ضروری است. اما ساختن طبیعت شامل چه مراحلی است؟ به نظر فیلسوفان، آفرینش طبیعت شامل مرحلة طراحی نیست؛ چرا که از آنچه در مرحله طراحی ساعت گفتیم، می‌توان دانست که طراحی‌ای که تاکنون از آن بحث می‌کردیم همواره با دو ویژگی همراه است: اول اینکه چون نوعی فعالیت ذهنی انسان است، طبعا طراح از این فعالیت برای خود هدف و غایتی را در نظر دارد؛ یعنی، او می‌خواهد با به کارگیری مواد موجود در طبیعت به هدف و غایت خاصی که فعلا فاقد آن است دست یابد و بدین‌وسیله نیاز خود را مرتفع سازد و کاملتر شود، و دوم اینکه مواد مزبور خود به خود به طور طبیعی اقتضا ندارند که چنین غایتی را برآورند، از این‌رو، طراح ناچار است که با توجه به خواص طبیعی و حرکت‌های طبیعی مواد مذکور، شکل‌های گوناگون و در نهایت، ترکیبی خاص را که به غایت مورد نظرش منجر می‌شود بر این مواد تحمیل کند."