Abstract:
فصاحت و بلاغت ابن مقفع همواره موردتوجه و موضوع بحث مورخان و سخن شناسان متقدم و متاخر بوده است.راز فصاحت و بلاغت و منشاء تعلیمات وی موضوع این مقاله است که در مورد آن اشارات متفاوتی در کتب تاریخ به چشم میخورد.عموم محققان بر این عقیدهاند که: -زبان فارسی را در فارس نزد پدرش آموخته است. -در بصره با زبان و ادب عربی آشنا شده و با علمای عصر خویش آمد و شد داشته. -در ولاء ال اهتم به سربرده و این خاندان به علم و ادب شهرت داشتهاند. -از ابو جاموس ثوری تعلیم گرفته. با عبد الحمید کاتب ارتباط داشته و از او تاثیر پذیرفته است. اگرچه هریک از موارد فوق به نوبه خود در بلاغت ابن مقفع بیتاثیر نبوده ولی هیچیک را نمیتوان علت اصلی بلاغت وی دانست.بلکه منشأ اصلی این امر آشنایی او با خطب و رسائل امام علی بن ابی طالب(ع)و تاثیرپذیری شدید او از اسلوب علی بن ابی طالب(ع)است.برای اثبات این مدعا استدلالهایی را آوردهایم از جمله: -تاکید برخی از محققان و صاحبنظران از متقدمان. -اعتراف خود ابن مقفع. -مقایسه آثار ابن مقفع با خطب و رسائل علی(ع)و دریافت وجوه مشابهت فراوان میان آنها از حیث اسلوب نگارش و اخذ و اقتباس ابن مقفع از علی(ع).
Machine summary:
امّا پیش از ورود به اصل بحث اشاره به این نکته ضروری است که،معمولا در تکوین اندیشه و اسلوب ادبی ادبا دو عامل نقش تعیینکنندهای را ایفا میکند: یکی شخصیتهای معاصر آنها که در نقش استاد و معلم در تربیت و پرورش استعداد آنان موثر هستند و دیگر آثار ادبی بر جای مانده از شخصیتهای پیشین که میتواند در شکلگیری اندیشه و اسلوب ادبی آنان الهامبخش باشد،و البته ابن مقفع نیز از این قاعده کلّی مستثنی نیست.
15 اگرچه بسیاری از نویسندگان به تاثیر سخنان و خطب علی ابن ابی طالب(ع)بر ابن مقفع اشاره کردهاند اما متاسفانه آنچنانکه شایسته است به آن نپرداختهاند و حتی عدهای با تردید در صحت انتساب برخی خطب و رسائل به علی بن ابی طالب(ع) این موضوع را در پردهای از ابهام نیز قرار دادهاند16اما حقیقت این است که علاوه بر تصریحات مورخان و نویسندگان متقدم و متاخر و معاصرین نسبت به تاثیرپذیری ابن مفقع از سخنان و رسائل علی بن ابی طالب(ع)این واقعیت با استدلالهایی نیز قابل بررسی و تبیین است از اینرو دلایل و استدلالهای خود را برای اثبات این مطلب در مورد زیر خلاصه میکنیم: 1-دامنه نفوذ و تاثیر فصاحت و بلاغت علی بن ابی طالب(ع): مقام بلند علی(ع)چون خورشیدی در آسمان علم و ادب پرتوافشانی میکند و به اعتراف صاحبنظران همه اهل فصاحت و بلاغت سالیانسال ریزهخوار خوان بلاغت او بودهاند چنانکه ابن ابی الحدید شارح مشهور نهج البلاغه در مقدمه خود مینویسد: «و اما الفصاحة فهو علیه اسلام امام الفصحاء و سید البلغاء و فی کلام قیل:دون کلام الخالق و فوق کلام المخلوق و منه تعلّم الناس الخطابه و الکتابه».