Abstract:
مباحث معرفتشناسی، به ویژه به صورت تطبیقی از اهمیت بسیاری در فلسفه معاصر برخوردار است. فیلسوفان
اسلامی با تقسیم چهارگانه ادراکات و اهمیت قائل شدن برای ادراکات عقلی، آنها را به سه دسته معقولات اولیه،
معقولات ثانیه فلسفی و معقولات ثانیه منطقی تقسیم کردهاند.
هر چند برخی از متفکران ما میان معقولات ثانیه منطقی و فلسفی تمایز قائل نشدهاند، اما برخی به این تمایز توجه
کردهاندو در این میان حاج ملاهادی سبزواری سعی کرده، تعریف دقیقی از آنها ارائه دهد. تعاریف وی مورد نقد استاد
مطهری قرار گرفته و ایشان با بیان سه اشکال و تحلیلی نو از مفاهیم عروض و اتصاف این نکته را مطرح کردهاند که مراد
از عروض در معقولات ثانیه، وجود محمولی یا نفسی و مقصود از اتصاف، وجود رابط است.
در فلسفه غرب نیز کانت، باتحلیلی که از قوه شناسایی ارائه میدهد و مقولات پیشین را مطرح میکند، شناخت
واقعیات را در چارچوب این مفاهیم میسر میداند. از همین جاست که متفکرانی چون استاد مطهری با تحلیل مقولات
کانتی بر او این ایراد را وارد میسازند که رابطه تطابقی ذهن را با عالم خارج قطع میکند و در نتیجه از ایدئالیسم سر در
میآورد، نه رئالیسم.
Machine summary:
تعاریف وی مورد نقد استاد مطهری قرار گرفته و ایشان با بیان سه اشکال و تحلیلی نو از مفاهیم عروض و اتصاف این نکته را مطرح کردهاند که مراد از عروض در معقولات ثانیه، وجود محمولی یا نفسی و مقصود از اتصاف، وجود رابط است.
یک دسته دیگر از مفاهیم یا تصورات کلی وجود دارند، مانند نوعیت و کلیت که وجودی مستقل ندارند، اما صفت یک دسته از موجودات هستند که به آنها معقولات ثانیه منطقی گفته میشود.
یعنی در ابتدا باید موجودی در خارج باشد تا صورت حسی آن در ذهن ارتسام پیدا کند و عنوان ادراک حسی را یابد و سپس ادراک خیالی آن شی مورد نظر در ذهن حاصل شود تا در مرحله آخر ادراک عقلی به وجود آید، اما در معقولات ثانیه نمیتوان این سلسله مراتب را به دست آورد و گفت ادراک خیالی یا ادراک حسی فلان معقول ثانی موجود است.
(اساس الاقتباس، ص 399) قطب الدین شیرازی هم در تعریف معقولات ثانیه چنین میگوید: «ولاحقی که در ذهن لاحق و عارض معقولی شوند، آن را معقولات ثوانی خوانند و به سبب تأخر تعقل او از معقولی دیگر»(درة التاج، ص 9) حاج ملاهادی سبزواری تعریف دقیقتری از معقولات ارائه میدهدو حتی تمایز میان معقولات ثانیه منطقی را ذکر میکند: ان کان الاتصاف کالعروض فی عقلک فالمعقول بالثانی صفی اگر اتصاف معروض به عارض مانند عروض عارض بر معروض در ذهن باشد، آن را معقول ثانی گوییم.
همچنین منظور از اینکه در معقولات ثانیه منطقی ظرف عروض و ظرف اتصاف هر دو ذهن است چیزی جز این نیست که ظرف وجود رابط هر دو خود ذهن است.