Abstract:
بنیانگذار عرفان نظری شیخ اکبر محییالدین ابنعربی است. وی در عرفان از اصول ابنحزم پیروی نموده و از
بزرگانی چون امام محمد غزالی، احمد غزالی و عینالقضاة همدانی متأثر بوده است.
اساس نظریه ابنعربی بر اصل وحدت وجود مبتنی است و اهم مباحث عرفانی وی عبارتند از: فیض، اعیان ثابته،
تشبیه و تنزیه، جبر و اختیار، خلق و فعل، تجدد اکوان، انسان کامل، ولایت، رسالت، نبوت و حضرات خمس.
عراقی، شبستری و جامی از پیروان مکتب ابنعربی بودهاند. وی وحدت وجود را چنین بیان میکند: وجود حقیقتی
است واحد و ازلی که آن هم خداست و عالم مظاهر گوناگون این حقیقت واحد است. ابنعربی به جبر ذاتی معتقد بوده،
او و پیروانش جمع بین تشبیه و تنزیه را پذیرفتهاند. به نظر آنها فعل و خلق سلسلهای از تجلیات حق در مظاهر اشیا بوده
و انسان کامل مظهر اسم اعظم در دار هستی است. وی و تابعانش مراتب کلی ظهور حق را پنج مرتبه دانستهاند که
حضرات خمس نامیده میشود.
Machine summary:
(محییالدین ابنعربی چهره برجسته عرفان اسلامی، دکتر محسن جهانگیری، انتشارات دانشگاه تهران، 1359، صص 311ـ309) شبستری با وجود اینکه پیرو اشاعره است، به جبر خالص معتقد شده، میفرماید: هر آن کس را که مذهب غیر جبر است نبی فرمود کاو مانند گبر است (ب 538) وی در باب اعتقادش به جبر و سلب اختیار از آدمی در منظومه گلشن راز میفرماید: نبودی تو که فعلت آفریدند تو را از بهر کاری برگزیدند (ب 541) سزاوار خدایی لطف و قهر است ولیکن بندگی در جبر و فقر است (ب 553) کرامت آدمی را اضطرار است نه زان کاو را نصیبی ز اختیار است (ب 554) نبوده هیچ چیزش هرگز از خود پس آنگه پرسدش از نیک و از بد (ب 555) انسان کامل، ولایت، نبوّت، رسالت: ابنعربی و تابعانش را اعتقاد بر این است که همان طور که در دار هستی سایر اسماء حق را مظهری موجود است، پس باید اسم اعظم را نیز مظهری باشد و آن انسان کامل است و مصداق آن حقیقت محمّدی یا کلمه و نور محمّدی است و منظور شخص حضرت محمّد (ص) نیست، بلکه موجودی است ماورا طبیعی برابر با عقل اوّل در اصطلاح حکما و حقیقتی است عینی با داشتن مراتب مضاعف یعنی هم مرتبه نبوّت و هم رسالت و هم ولایت کلّی که از حیث نبوّت و رسالتش در ادوار متمادی به صورت انبیاء و رُسُل از آدم گرفته تا خاتم ظاهر گشته و با ظهور پیامبر اسلام (ص) انقطاع پذیرفته است.