Abstract:
تعامل مذاهب اسلامی با یکدیگر از مسایلی است که به لحاظ نظری و عملی از اهمیت بالایی برخوداراست. در آموزههای اسلامی، راهبرد اصلی اسلام تعامل سازنده و هدفمند با پیروان دیگر ادیان و مذاهبمعرفی شده است. سیره عملی رسول اعظم و اولیای دین و روح حاکم بر رفتار غالب مسلمانان در طولتاریخ نیز این ادعا را تایید میکند. توصیه اسلام به پیروان خود درباره برخورد با یکدیگر نیز مبتنی برمواسات و مواخات و شفقت میباشد. اما برخی عوامل موجب شده است مسلمانان نسبت به یکدیگر برخلاف آموزههای قطعی دین که حکم به مواسات و مواخات میکند، نگرش منفی پیدا کنند و نا بردباریپیشه سازند. با ریشهیابی این مسئله به این نکته میرسیم که ریشه تمام این نابردباریها در مسایل اختلافیفکری نهفته است.مهمترین این عوامل، اختلاف در امور سیاسی است که برخی همانند نگرش به عدالت صحابه دراعتقادات دخالتی ندارند و برخی دیگر همانند خلافت و امامت نزد تشیع که جزء اصول اعتقادی است،باعث تمسک به این شیوه نشده است، ولی نزد اهل سنت به رغم آنکه از مسایل فرعی فقهی به شمار آمدهاست در برخی موارد موجب در پیش گرفتن رویکرد منفی نسبت به مخالفان شده است.با نگاه به کتاب و سنت و اندیشه متفکران مسلمان این نتیجه به دست میآید که معیار ایمان و کفر، اعتقادیا عدم اعتقاد به مبدا و معاد، رسالت انبیای الهی، کتابهای آسمانی و وحی است. ایمان نداشتن به این مواردموجب خروج از دین و ورود در دایره کفر تلقی شده است. ولی با ایمان به آن، اختلاف نظر در دایره ظنیاتو فروعات فقهی به شرط روشمند بودن و اتکا به کتاب و سنت نه تنها موجب کفر نمیشود، که باعثبالندگی و پویایی جامعه اسلامی خواهد بود. هدف این نوشتار تبیین مسئله جواز و عدم جواز اختلاف نظرو روایی و ناروایی حکم به خروج از دایره ایمان است.
Machine summary:
مهمترین این عوامل، اختلاف در امور سیاسی است که برخی همانند نگرش به عدالت صحابه دراعتقادات دخالتی ندارند و برخی دیگر همانند خلافت و امامت نزد تشیع که جزء اصول اعتقادی است،باعث تمسک به این شیوه نشده است، ولی نزد اهل سنت به رغم آنکه از مسایل فرعی فقهی به شمار آمدهاست در برخی موارد موجب در پیش گرفتن رویکرد منفی نسبت به مخالفان شده است.
در این نوشتار ضمن اشاره به راهبرد اسلام در برابر پیروان ادیان وملتهای دیگر از یک سو، و چارچوبهای تعامل مسلمانان با هم از سوی دیگر، به مسایلی کهموجب دوری و شقاق مسلمین و در برخی موارد موجب صدور حکم تکفیر شده است میپردازیم وسپس با بیان معیارهای مسلمان بودن در کتاب و سنت و اقوال متکلمان و فقیهان فریقین،حوزههای جواز و عدم جواز اختلاف نظر را بیان خواهیم کرد، زیرا بدون بررسی بسترهای مساعدصدور حکم تکفیر و حوزههای مجاز و غیر مجاز آزادی اختلاف و اظهار نظر، بحث از معیارهایمسلمان بودن و مرز کفر، انتزاعی خواهد بود.
علمای مسلمان و عدم جواز تکفیر اهل قبله در تعریف «اسلام» آمده است: «اسلم فلان؛ أی تدین بالاسلام (اقرب الموارد، ج1، کلمه «سلم»)؛ ازاین رو به کسی که به وجود خداوند و یگانگی او و نبوت پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله و آنچه او از جانب خداوندآورده است اقرار کند، مسلمان خواهد بود و این نخستین مرتبه از اسلام و ایمان است که آثار شرعیاسلام که در کتابهای فقهی بیان شده، بر او مترتب میگردد؛ یعنی جان و مال او حرمت پیدامیکند، ارث میبرد، در قبرستان مسلمانان دفن میشود و...