Abstract:
استان زنجان به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی درطول دوران اسلامی یکی از مراکز مهم تحولات سیاسی اجتماعی و فرهنگی ایران بوده است، به ویژه در محدوده زمانی دوران سلجوقی و ایلخانی، بنابر دلایل زیادی این اهمیت دو برابر می شود. از دوره سلجوقی بقایای تعدادی قلاع و استحکامات دفاعی به همراه دو مسجد و یک مقبره در استان زنجان باقی مانده که مطالعه سیر تطور و تحول معماری منطقه را ممکن می سازد. همچنین از دوره ایلخانی علاوه بر بنای معظم و با شکوه گنبد سلطانیه بعنوان تجلی گاه معماری قرون میانی اسلامی ایران یک مقبره و بنای بی همتای معبد داش کسن، بقایای تعداد زیادی استقرارگاه های مسکونی و همچنین بقایای چهارتاقی هایی از منطقه طارم شناسایی شده است که نشانگر گسترش هنر معماری در دوره ایلخانی استان زنجان می باشد. قرون هفتم و هشتم هجری دوران اوج شکوفایی معماری منطقه بوده است. در این پژوهش دو سبک معماری رازی و آذری بر روی بناها مورد مطالعه قرار گرفته است. به هرحال نتایج حاصل از این پژوهش بیانگر آن است که در دوره سلجوقی و ایلخانی استان زنجان یکی از مراکز ثقل فرهنگ و هنر ایران اسلامی به ویژه در زمینه معماری بوده است.
Machine summary:
بناهای سلجوقی در استان زنجان مسجد جامع قروه: این مسجد واقع در روستای قروه به عنوان یکی از روستاهای استان زنجان از جمله آبادیهای دهستان حومه،از بخش مرکزی شهرستان ابهر است که در فاصله 16 کیلومتری شرق ابهر و 30 کیلومتری سه راهی زنجان همدان،تاکستان و در مسیر راه اصلی ارتباطی تهران تبریز واقع شده است و همانند بیشتر آبادیهای این محدوده در کنار ابهر رود قرار دارد ارتفاع آن از سطح دریا به 1420 متر میباشد.
قبر پیر در مرکز این بقعه و در سردابه که پنج پله پایینتر از کف بنا قرار دارد واقع شده سردابه دارای دهلیزی به عرض 80 سانتی متر و طول 2 متر میباشد که سقف آن با طاق جناغی پوشیده شده است پس از دهلیز سردابه با پلان صلیب شکل ساخته شده که سقف آن نیز با طاق جناغی بسیار زیبا طرح و اجرا شده است و آنرا میتوان با مقبره چپلی اوغلی در سلطانیه مقایسه کرد(نجفی، 1376:80).
در دوره سلجوقی معماری مقبره عموما بر یک پلان چهار گوشی استوار بوده و انواع گنبد را بر پایه چهار ضلعی با تقسیمهای هندسی پیچیده و بیشماری میشاندند طوریکه در هد ایلخانیان مقابر گنبدی شکل گسترده و عظمت فوق العادهای پیدا کردند و نمونههای بیشماری در اکناف ایران ساخته شد ولی یکی از بهترین و بارزترین شاهد نمونههای این مقابر گنبد سلطانیه است که به آرامگاه و مسجد محمد خدابنده مشهور است.