Abstract:
انحصار نوع ادبی حماسه به شاهنامه و نهایتا یکی دو منظومه پهلوانی پس از آن در تحقیقات ایرانی، از ضعفهای آشکار پژوهشهای این حوزه تخصصی است و طبعا در بررسیهای مربوط به بن مایه مشهور و جهانی « اژدها و اژدها کشی» در روایات حماسی و پهلوانی ایران نیز شواهد و توضیحات غالبا مستند بر شاهنامه و منظومه هایی چون گرشاسپ نامه و فرامرزنامه بوده است . برای نزدیک شدن به مفهوم استقصای تام و جامعیت و مانعیت درباره کیفیت مضمون « اژدها و اژدهاکشی» درسنت حماسی ایران ، در این مقاله به بررسی شاهنامه و متن کامل یا برگزیده و بخشی از یازده منظومه پهلوانی پس از آن ( بانو گشسپ نامه، برزونامه، برگزیده سام نامه، بهمن نامه، جهانگیرنامه، شهریارنامه، فرامرزنامه، ، کک کوهزاد، کوش نامه، گرشاسپ نامه و همای نامه ) پرداخته شده و برجسته ترین نکات ، ویژگیها و اشارات این بن مایه از آنها استخراج و، طبقه بندی و تحلیل گردیده است . این ویژگیها و اشارات عبارت است از : دو زیست بودن اژدها؛ اژدها و مغاک زمین؛ دو سرداشتن اژدها؛ زخم ناپذیری پوست اژدها؛ اژدها و آب؛ ظهور اژدها در پیکر ابر بر دختر؛ اژدها و خسوف؛ نابود کردن اژدها مردم و چهار پایان را؛ اژدهاکشی یلان سیستان ؛ آسیب پهلوان پس از اژدهاکشی ؛ گرز و رزم ابزار ویژه اژدهاکشی.
Machine summary:
"نخست اقامت در ژرفای زمین که کهنترین گواه آن در اوستا( زامیاد یشت، کرده12، بند81) ( رک: پورداوود، 1377: 2/ 347) به چشم میخورد و در روایات حماسی برای نمونه اژدهای خان سوم رستم دو بار در شکاف زمین پنهان میشود و بار سوم: چنان ساخت روشن جهان آفرین که پنهان نکرد اژدها را زمین (فردوسی، 1369: 27/363) نمود دیگر زندگی در چاه است و غالبا دیوها این گونهاند و نوع سوم، غارنشینی که به نظر دکتر خالقی مطلق صورت تغییر یافته اقامت اهریمنان در زیر زمین و چاه است(رک: خالقی مطلق، 1380: 439) در بهمن نامه اژدهایی که به دست آذربرزین کشته میشود، در غار به سر میبرد و: بدیدش برون تاخت و آمد ز غار کمان را به زه کرد پر دل سوار (ب525/ 9009) اژدهای شهریارنامه هم در غار جای گزیده است: ز جنبیدنش بیشه پرداخته به غار اندرون جایگه ساخته (ش121) جالب است که در شاهنامه نیز ضحاک هم که سرشت اصلی و اساطیری او اژدهایی سه سر است، در بن «غاری» به بند کشیده و یا به تعبیری، به جایگاه اصلیاش برگردانده میشود(( فردوسی، 1368: 84و85/ 481- 484)."