گفتار حذام تصحیح یک خطا در دیوان ادیب الممالک فراهانی Journal Article

در دیوان های چاپی ادیب الممالک فراهانی، در ضمن قصیده ای، بیتی بدین صورت آمده است: گفتار مرا یاوه مپندار که از صدق گفتار من ای شاه چو گفتار جذام است در این مقاله با بررسی شواهدی از ادبیات و امثال عربی و فارسی نشان داده شده است که صورت درست تعبیر، «گفتار حذام» است؛ نه «گفتار جذام».

"چاپ دیگری نیز که بر اساس همین نسخة چاپی به کوشش سید علی موسوی گرمارودی در سال 1384 منتشر شده است، هر چند امتیازهای بسیاری بر چاپ وحید دارد و نادرستیهای بسیاری را نیز زدوده و به اصلاح آورده است، ولی از آن‌جا که مبتنی بر همان متن بوده است‌ـ و نه نسخة خطی‌‌ـ متأسفانه پاره‌ای اغلاط، از جمله خطای مورد بحث ما، هنوز در آن باقی مانده است. اگر چه روایتی که ذکر کردیم مبتنی بر چند متن‌ـ از جمله مجمع الأمثال میدانی (ج2، صص499 و ج3، ص82)، المستقصی فی أمثال العرب زمخشری (ج1، ص340) و المحاسن و المساوی بیهقی (ص458)ـ است و جزئیات کم‌اهمیت در منابع دیگر متفاوت است، اما در این میان، صاحب مجمع الأمثال، علاوه بر روایت اصلی، حکایت دیگری را نیز (ج1، ص323) نقل می‌کند که یکسره متفاوت است. دو شاهد دیگر نیز در دیوان ابن الرومی(221 ـ 283 ق)، شاعر عصر عباسی است که یک بار در بیتی مدرج از یک قصیده (ج6، ص303)، ملامتگر را از سرزنش بر حذر می‌دارد؛ هرچند در درستی سخن، «حذام» باشد: عاذلی قد نزعت فانزع عن العذ ل و إن کنـت فی صواب حذام و یک بار نیز عین بیت مذکور (إذا قالت..."