Abstract:
بی‌تردید پرسش منسوب به ابوسعیدبنابیالخیر درباره دوری بودن شکل نخست قیاس،
نامفیدی، انتاج غیربدیهی و بطلان آن‌ـ که بالتبع بطلان دیگر شکل‌های قیاس را هم در
پی داردـ و نیز پاسخ منسوب به ابن‌سینا، کاوش‌های علمی شایانی را می‌طلبد.
گرچه سخن درباره محتوای این گفت‌وگوی علمی، سرانجام به ستیزه شهپر شهود و عقال خرد
می‌انجامد، ولی درباره این خرده‌گیری‌ـ به صورت خاص‌ـ باور یکسانی وجود ندارد.
پاره‌ای، از اساس داستان را افسانه‌ای می‌دانند و برخی دیگر، آن را برخوردار از
واقعیت دانسته‌اند. اینان نیز با یکدیگر اختلاف دارند؛ گروهی این پرسش و پاسخ علمی
را نوشتاری می‌دانند و برخی افزون بر آن، دیداری بودن داستان را هم به میان
کشیده‌اند.
به هر روی، وجود این گفته‌های کم و بیش ناسازگار، فضای آسمان پیرامونی این رخداد را
در هاله‌ای از ابهام فرو برده است. در این مقاله کوشیده‌ایم به اندازه توان علمی،
در بازشناسی حقیقت این ماجرا سهمی ایفا کنیم.
Machine summary:
"در زمینه داوری درباره دیداری یا نوشتاری بودن این گفت‌وگوی علمی، به نظر می‌رسد گفتار نامة دانشوران چندان استوار نباشد؛ زیرا آنچه می‌تواند مستند حضوری بودن پرسش و پاسخ یاد شده باشد، تنها دو کتاب حالات و سخنان شیخ ابوسعید منسوب به کمال‌الدین محمد بن جمال‌الدین ابو روح لطف‌الله (نوشته شده در میان سال‌های 553 و 559 ق) و کتاب اسرار التوحید نگاشته محمدبن‌منور (در میان سال‌های 570 و 580ق) است، گرچه برخی اندیشمندان معاصر برآنند که قدیمی‌ترین سند این داستان کتاب حالات و سخنان ابوسعید است (شفیعی کدکنی، مقدمه اسرار التوحید، 43).
پاره‌ای اندیشمندان نیز که داستان دیدار را در کتاب حالات و سخنان، نوشته خود جمال‌الدین ابوروح نمی‌دانند، دیدگاه خویش را درباره واقعیت نداشتن داستان چنین آشکار ساخته‌اند: به نظر می‌رسد که مسأله ملاقات ابن‌سینا با ابوسعید ظاهرا پیش از حدود 550ق مطرح نبوده است و اگر هم کسانی دربارة این ملاقات چیزی می‌گفته‌اند، چون واقعیت تاریخی نداشته مورد اعتماد ابوروح قرار نگرفته است (دایره المعارف بزرگ اسلامی،5/529).
بررسی فرض نوشتاری بودن پرسش و پاسخ در هر دو کتاب اسرار التوحید و حالات و سخنان ابوسعید گفته شده است که پیش از دیدار ابوسعید و ابن‌سینا، میان آنها نامه‌نگاری‌هایی رخ داده است، ولی هیچ‌کدام از آن دو کتاب، شمار نامه‌ها و محتوای آنها را روشن نساخته‌اند."
(
, 
, 
)
