Abstract:
کوفه نخستین شهری است که شیعه و حدیث شیعه در آن پدید آمد، اما آغاز شکلگیری مکتب حدیثی شیعه را نمیتوان به تاریخ ورود امیرالمؤمنین علی( به کوفه بازگرداند. در این دوران، گرچه سخنان پربار امیرالمؤمنین و موضعگیریهای آن حضرت در مسائل مختلف پیش روی کوفیان بود، اما آنان به آن حضرت مانند دیگر صحابۀ پیامبر مینگریستند و حتی گاه نظریات صحابی مانند ابنمسعود را بر نظر ایشان ترجیح میدانند. در واقع، تشکیل نهاد نظاممند حدیثی و عقیدتی در شیعه سیری تدریجی را طی کرده است؛ حرکتی که از پیش از ورود امیرمؤمنان علی( به کوفه آغاز شد و در دوران امام باقر( به ثمر نشست. این حرکت همزمان با دوران حکومت امویان است ـ که از بعد بیرونی دوران تلخ شیعه محسوب میشود ـ با مجبور شدن امام حسن( به صلح با معاویه و با شهادت امام حسین( در سال 61 ق، و با مصیبتها و رنجهایی که شیعیان در زندانها و قتلگاههای حاکمان خونریزی همچون ابنزیاد و حجاج متحمل میشدند. اولین گامهای تشکیل مکتب حدیثی مستقل در شیعه، به معنای پیروی از نظر و عمل امام، در زمان صادقین( برداشته شد. شاید اولین گزارش مربوط به تشکیل نظامی فقهی و پیروی از دستورات امام در این زمینه، نامهای است از هشام بن عبدالملک به یوسف بن عمر، والی کوفه، دربارۀ زیدبن علی؛ و نیز سخن هشام دربارۀ علاقۀ کوفیان به امام باقر( که میگفت: «این مرد پیامبر کوفه است»، در این زمان حداقل پنج شاخۀ فکری در میان شیعیان وجود داشت: شیعۀ سیاسی و مردمی، شاخۀ معتدل فقیهان، شاخۀ متکلمان شیعه، شاخۀ غالیان و مفوضه. در این نوشتار ابتدا چگونگی شکلگیری مبانی حدیثی شیعه، و در ادامه شاخههای فکری شکلگرفته در نخستین مکتب حدیثی شیعه به بحث گذارده میشود.
Machine summary:
بیداری مردم کوفه پس از شهادت امام حسین( در زمان امام حسن( شیعیان آن حضرت همچنان گروهی معترض بودند که حکومت امام علی( را پذیرفته و با گرایش عثمانی مخالف بودند، اما هنوز دو خلیفۀ نخست را بر دیگر صحابه تفضیل می دادند.
همچنین، گرچه در دوران امامت ائمۀ بعدی، بویژه امام سجاد( و توسط آن حضرت گامهایی در نظام فقهی و حقوقی شیعه برداشته شد، اما در این زمان هنوز شیعیان با فرهنگ اهلبیت( و نیاز به پیروی از آنان در مسائل دینی آشنا نبودند.
. 1 همچنین در روایتی از امام صادق ( که کلینی و کشی( نقل کردهاند، تصریح شده است که شیعیان تا پیش از امام باقر (، بجز آنچه از اهلسنت فرا گرفته بودند، چیزی از حلال وحرام نمیدانستند، تا اینکه امام باقر ( باب علم را برای آنها گشود و امور را بیان کرد، و از آن به بعد، دیگران در مشکلات دینی خود نیازمند شیعیان بودند...
4 تأثیر امام صادق ( بر مذهب و عقاید شیعه آنقدر آشکار است که مذهب شیعه به جهت انتساب به ایشان جعفری خوانده میشود و نیازی به بحث از آن نیست، اما آنچه در اینجا شایان ذکر است، دستهبندیهایی است که در این زمان در میان شیعیان کوفه به وجود آمده بود، و ائمه( را دچار مشکلات فراوان میکرد و تشخیص درستی روایات صادقین( را در اعصار بعدی با سختیهای بسیار مواجه نمود.