Abstract:
بسیاری از واژههای متداول زبان فارسی،طی سدههای گذشته، دستخوش تحولاتی بودهاند؛برخی از این واژهها مشمول یک یا چند تحول شده و به گونهای تغییر یافته که به لغت دیگری شباهت پیدا کردهاند.از جمله واژههای تحولیافته،واژهء«آفریدگاران»است که صورت تحولیافتهء آن در متون کهن دیده میشود.فرهنگهای موجود فارسی صورت تغییر یفاته را ضبط نکردهاند.به نظر میرسد این تحولات از چشم محققان نیز پنهان مانده است.گفتنی است که تحولات یاد شده خاص واژهء«آفریدگاران»نیست و واژههای دیگر را نیز شامل میشود.نویسندهء این مقاله با بررسی شواهد مشابه، سعی دارد قوانین حاکم بر این واژه را بیابد و ارائه کند.
Machine summary:
"1-بحث نگارنده واژهء«آفریدگان»را به جای«آفریدگاران»در ترجمهء الخالقون،اولی بار در ترجمه و قصههای قرآن یافت؛در نظر اول این کلمه را از مقولهء سهو کاتب نسخه دانست؛اما با مراجعه به متون کهن دیگری چون تفسیر ابو الفتوح،فرهنگنامهء قرآنی- که واژههای 142 قرآن کهن را در خود جای داده است-و کشف الاسرار و عدة الابرار،دریافت که دفعات به کار رفتن«آفریدگان»به جای«آفریدگاران»،بیش از آن است که بتوان آن را ضبط نادرست کاتب تلقی کرد.
این متون به ترتیب قدمت عبارتند از:تفسیر سورآبادی، تفسیر قرآن مجید(معروف به تفسیر کمبریج)،کشف الاسرار و عدة الابرار،تفسیر ابو الفتوح رازی،ترجمه و قصههای قرآن،قرآنهای شمارهء 56،57،87،94 و قرآن شمارهء 113 فرهنگنامه قرآنی و برگردانی کهن از قرآن کریم و در پایان قرآنهای 128 و 138 و 139 در فرهنگنامهء قرآنی،که در اینجا دربارهء یکیک آنها توضیح کوتاهی میآید: قدیمترین متن مورد استناد ما،تفسیر ابو بکر عتیق نیشابوری(متوفای 494 ق) معروف به تفسیر سورآبادی است.
***ذکر این نکته لازم است که حذف ]r[ پس از مصوت کوتاه a نیز روی میدهد که در اینجا برای این تحول شواهدی از متون کهن ذکر میشود:ارزیزگ(م:ارزیزک)،به جای ارزیزگر(دهار،1349،ج 1، ص 301)/اند به جای اندر(ترجمهء تفسیر طبری،ج 4،ص 864،حاشیه،نسخه بدل«خ»)و نیز در تفسیر قرآن مجید،ج 2،صص 138،140 و 221/بازگانی،به جای بازرگانی(بیهقی،1366،ج 1،ص 208، حاشیه،نسخه بدل«پا»/بانگآو،به جای بانگآور(فرهنگنامهء قرآنی،ج 3،ص 935،قرآن 52)/تند به جای تندر(فرهنگنامهء قرآنی،ج 2،ص 802،قرآن 90) (41)-سورآبادی،ابو بکر عتیق:تفسیر سوآبادی،ج 5،ص 3555،حاشیه،نسخه بدل«لن»و نیز در ترجمه قرآن موزهء پارس،ص 173،و در تفسیر بصایر یمینی نیز در تاج المصادر،جلد 1،ص 218،حاشیه،نسخه بدل«پا»."