Abstract:
تفسیر موضوعی به رغم داشتن پیشینه دیرینه، اصطلاح جدیدی است. مفسر در تفسیر موضوعی، مسئله یا سؤالی را به قرآن عرضه میکند و با جمعآوری و بررسی تمام آیات مربوط به آن، نظر قرآن درباره آن را به دست میآورد. تفسیر موضوعی به دو شکل جزءنگر و کلنگر است. در شکل نخست، تلاش میشود نظر قرآن در یک یا چند موضوع به دست آید. اما در شکل کلنگر دیدگاه قرآن در تمام موضوعات قرآنی استخراج میشود. در این شکل، باید موضوعات را به شکل منطقی تقسیم و مرتب کرد. در تفسیر موضوعی پس از عرضه موضوع به قرآن، باید با مطالعه دستکم یک بار از اول تا آخر قرآن، آیات مربوط جمعآوری گردد و سپس این آیات دستهبندی و هریک در جایگاه خود فهم شود و در نهایت، مجموع آیات با توجه به آیات دیگر و تمام قراین تفسیر گردد. تفسیر موضوعی ذومراتب است و در شکل کامل آن باید مسئله موردنظر با مجموع نظامها و موضوعات دیگر ملاحظه شود.
Machine summary:
"آیا در این صورت نیز تفسیر موضوعی است؟ آیا در تفسیر موضوعی همه ابعاد باید در نظر گرفته شود؟ لطفآ بفرمایید آیا آن بخشی که در سؤال اشاره شد ـ که مثلا کتاب مفردات راغب یک واژه را معنا میکند ـ نیز میتواند تفسیر موضوعی باشد و یا باید در تفسیر موضوعی حتمآ موضوع مطرح باشد، هرچند خصوصیت یک واژه مدنظر نباشد؟ آیتالله مصباح : همچنانکه لازمه تفسیر ترتیبی قرآن این نیست که همه قرآن را در نظر بگیریم، بلکه تفسیر ترتیبی میتواند راجع به یک بند، یک آیه، یک سوره یا کل قرآن باشد، در تفسیر موضوعی قرآن کریم نیز گاهی منظور یک روش خاصی است که در آن تفسیر مدنظر است، هرچند درباره یک موضوع خاص باشد، و گاه تفسیر موضوعی کل قرآن بررسی میشود که این دو اندکی با هم تفاوت دارد.
اگر کسی آنقدر با مفاهیم قرآنی کار کرده که روش استفاده از آیات را میداند و با ادبیات آن، قواعد لغت، قواعد ادبیات، فصاحت و بلاغت و چیزهایی که در فهم کلام لازم است، آشنایی دارد، ولی فرصت نکرده یک دوره تفسیر همه قرآن را ببیند ـ چون اگر بخواهد اینگونه کار کند، باید فرض کنید 10 سال وقتش را اختصاص به این کار بدهد ـ آیا پیش از آن حق ندارد یک موضوع مثل آیات حجاب را از دیدگاه قرآن بررسی کند؟ ظاهرآ این کار ضرورتی ندارد.
آیا این یک مبنا است؟ و یا نه، ممکن بود این خاصیت هم نباشد، ولی بالاخره در آیات قرآن ـ مثلا ـ پنج مطلب درباره یک موضوع در جاهای مختلف آمده، حال اگر این چند نکته را کنار هم بگذاریم، آیا این هم تفسیر موضوعی میشود، هرچند این آیات مفسر و توضیحدهنده بخشهای دیگر نباشد؟ آیا مبانی خاصی وجود دارد و آیا میشود این را یک مبنا بدانیم؟ آیتالله مصباح : در جواب، ابتدا تصورات مختلفی مطرح میشود."