Abstract:
مسلما پویایی و نگاه تازه به مقولههای سنتی ادب فارسی،از ضررورتهای تحقیقی و پژوهشی امروز است که باید با رویکردی تحقیقی و بدیع،ضمن حفظ تعاریف و آراء متقدمان به بازنگری و واکاوی این جلوهها پرداخت. بر این اساس،در این مقاله با نگاهی دیگر به آرایه ادبی سؤال و جواب،مؤلف به رویکردها و جنبههای متنوع این آرایهی ادبی پرداخته است و به ارمغان چشماندازها و جلوههایی تازه از این آرایه را مطرح مینماید.
Machine summary:
انواع و جلوههای صورت(ساختار)و معنا(درونمایه)«سؤال و جواب»در ادب فارسی-بخصوص در قلمرو شعر-بسیار مورد توجه و کاربرد بوده است و البته بعضی-معدود-از عالمان علم بدیع به این تنوع اشاراتی کوتاه و گذرا داشتهاند و نمونهی این توجه را تنها در یکی از قدیمیترین کتب بلاغت فارسی-ترجمان البلاغ-میتوان دید و همین اشارهها نیز-به تقلید و یا به دریافت-در بعضی از کتب بدیع متأخر دیده میشود.
ولی آیا به راستی اینچنین است؟برای پاسخ به این تردید،کافی است با توجه به تعاریف گذشتگان،مثالها و نمونههای موجود ادبی که درونمایهای از مفاهیم سؤال و جواب و در مفهوم عام«گفتگو»-را داشته باشند،مورد دقت و نظر قرار دهیم،البته برای بررسی این آرایه و همچنین دیگر آرایههای ادبی باید با بازنگری تعاریف مرسوم امروزی که غالبا ملهم از یافتههای گذشتگان و تکرار همان نظرات مرسوم و قابل احترام است،به بازیافت و بازنگری هریک از آرایههای ادبی که نوشدگی خاص خود را میطلبد،پرداخت.
در نگاهی دیگر،با توجه به ظرافتها و نکتهیابیها و قابلیتهای زیباشناسانهای که در نمونههای این آرایه ادبی موجود است میتوان آرایهی ادبی سؤال و جواب را به انواع کلی زیر تقسیم نمود: نوع اول:سؤال و جوابهایی که براساس تعاریف قدما و غالب کتب بدیعی معاصر،مبین سؤال و جواب برمبنای کاربرد واژگان«گفتم-گفتا»باشد.
) هر که دید از رخ تو خرم و خوش جامی را گفت کین پیر دگر باره جوان خواهد شد جامی در این نوع سؤال و جواب-برخلاف نوع دوم-سؤال،رفتار و فعلیتی سؤالآمیز است ولی جواب آن جنبهی گفتاری دارد و به عنوان پاسخ آن رفتار سؤالآمیز،با واژگانی از گروه«گفتم:...