Abstract:
بناهای تاریخی مناطق گرم و خشک ایران(شهرهای یزد، کرمان،اصفهان و غیره)با مصالح خشت و گل ساخته شده و بناهای خشتی نامیده میشوند.نمای این بناها از ملات کاهگل یا سیم کاهگل میباشد در این بناها تعداد پنجرهها به حد کافی کاهش داده شده و اکثر درها و پنجرهها چوبی هستند. در حیاط این بناها حوض بزرگ آب با باغچههایی در اطراف آن وجود دارد که باعث مرطوب شدن محیط این بناها میشود.همچنین در اکثر این بناها،زیرزمینهای نمدار وجود دارد.داشتن این ویژگیها سبب شده که این بناها مورد حمله بسیاری از عوامل بیولوژیکی ازجمله موریانهها قرار بگیرند. موریانهها حشراتی کاملا"اجتماعی هستند که در جستجوی غذا به ساختمانها وارد میشوند و با تغذیه از چوبهای به کاررفته در ساختار بنا و سایر مواد سلولزی موجود در مصالح بنا مانند کاه موجود در ملات کاهگل باعث وارد آمدن خسارات جبرانناپذیری به بناهای خشتی تاریخی میگردند. آنها با درست کردن گالریها در درون دیوارهها،سقفها و کفهای بناهای خشتی باعث خشک شدن بیش از اندازه مصالح بناها و کاهش نیروی چسبندگی بین اجزای مصالح آنها میشوند و در نهایت استحکام بناها را کاهش میدهند و این امر سبب میگردد که تکانهای ایجادشده در هنگام زلزله،خسارت شدیدی به بناها وارد آورده و باعث تخریب شدید آنها شوند.زلزلهها خطرناک،سریع و غیر قابل پیشبینی هستند و ناشی از حرکات ناگهانی صفحات زمینشناختی پوسته زمین هستند که عموما"در امتداد شکاف یا شکستگیهایی که بعنوان گسل شناخته میشوند،جابهجا میگردند.بیشتر آسیبی که در یک بنای تاریخی در طی یک زلزله ایجاد میشود بهطور مستقیم با شرایط موجود در ساختمان و تاریخچه محافظت و نگهداری آن ارتباط دارد. ساختمانهایی که به خوبی نگهداری میشوند،حتی بدون اینکه به مقاومت و استحکام آنها افزوده شود بهتر از ساختمانهایی که در اثر فقدان نگهداری و محافظت سست شدهاند،سالم باقی میمانند.موریانهها یکی از عوامل بیولوژیکی هستند که سبب سست شدن اتصالات ساختاری، تخریب مصالح بنا و در نهایت تخریب شدید بنا در هنگام وقوع زلزه میشوند.بنابراین با کنترل موریانهها در بناهای تاریخی میتوان این بناها را بهطور مناسبی نگهداری کرد و شدت تخریب آنها در هنگا وقوع زلزله را به میزان زیادی کاهش داد.در اینجا آسیبهایی که موریانهها به بناهای خشتی تاریخی وارد میسازند و روشهای مختلف کنترل آنها در بناهای تاریخی توضیح داده میشوند.
Machine summary:
"بناهای تاریخی شهر یزد به لحاظ نوع مصالحی که در آنها به کار رفته و نیز بهلحاظ شرایط دمایی که در آنها وجود دارد محل مناسبی برای تغذیه و زندگی موریانههای زیرزمینی میباشند به همین جهت اکثر این بناها مورد حمله این نوع موریانه قرار گرفتهاند.
و با توجه به اینکه دیوارهها و حتی سقفهای بناهای خشتی یزد از روی هم قرار گرفتن اجزایی با وزن بسیار زیاد( load- bearing )یعنی خشتها تشکیل شدهاند،در نتیجه خشتهایی که مورد حمله موریانه قرار گرفتهاند و در داخل آنها گالری ایجاد شده تحت تأثیر فشار وزن اجزای قسمت بالاییشان کاملا خرد میشود و درهم میشکنند که این امر حتی میتواند سبب برهم خوردن تعادل بنا و جابهجایی مرکز ثقل آن شود و در نتیجه چارچوب ساختاری بنا درهم بشکند.
موریانهها با تغذیه از چوب یا سایر مواد سلولزی بکاررفته در بناهای خشتی و همچنین محتویات این بناها مانند مبلمانهای چوبی و کتابها باعث وارد آمدن خسارات جبرانناپذیری به آثار تاریخی میشوند که با صرف هزینههای بسیار کم میتوانیم آنها را کنترل نموده و از وارد آمدن میلیاردها دلار خسارت در سال جلوگیری نماییم.
در روش کنترل شیمیایی از مقادیر زیادی سم و آب استفاده میشود که بکارگیری سم میتواند اثرات مخرب زیست محیطی در پی داشته باشد و علاوهبر این ترکیبات شیمیایی سم با تآثیر بر بافت خشت که جز اصلی بناهای تاریخی یزد میباشد،سبب تخریب تدریجی آنها میشوند آب نیز با اثر موئینگی و نفوذ به درون بافت خشت سبب کاهش نیروی چسبندگی بین ذرات رس و در نهایت سبب فروپاشی خشت میشود و به استحکام بنا آسیب وارد میسازد."