Abstract:
در این مقاله دادههای بارش و رواناب روزانهی حوضهی کارون تا شالو در سال آبی 1372-1371 و دادههای روزانه ارتفاع ژئوپتانسیل تراز 500 هکتوپاسکال محدودهی 10 تا 60 درجهی شمالی و 10 تا 70 درجهی شرقی بررسی شده است.به کمک تحلیل مولفهی مبنا،تحلیل خوشهای و تحلیل همبستگی شش الگوی گردشی شناسایی شد.این الگوها به دو دسته پرارتفاع و کمارتفاع تقسیم میشوند.هر الگوی معین تمایل دارد در دوره معینی از سال ظاهر شود.الگوهای کمارتفاع و فرودها شرایط دینامیکی را برای ناپایداری فراهم میآورند و بیشتر در دورهی سرد سال دیده میشوند.الگوهای پرارتفاع و فرازها شرایط دینامیکی را برای پایداری فراهم میآورند و بیشتر در دورهی گرم سال دیده میشوند.بررسی رابطهی این الگوها با رواناب و بارش کارون نشان داد که الگوهای کمارتفاع ارتباط معناداری با بارش و رواناب نشان میدهند اما رابطه آنها با بارش قویتر است.یافتههای ما نشان میدهد که ناهنجاریهای ارتفاع ژئوپتانسیل تراز 500 هکتوپاسکال میتواند ابزار سودمندی برای پیشبینی متغیر بارش و به تبع آن پیشبینی سیلاب باشد.با توجه به رفتار فصلی این ناهنجاریها،الگوهای کمارتفاع عمدتا در زمستان دیده میشوند.الگوهای پرارتفاع عمدتا در تابستان مشاهده میشوند و با بارش بسیار ناچیز همراه هستند.
Machine summary:
"شناسایی الگوهای گردشی پدیدآورنده سیلابهای بزرگ در کارون دکتر سید ابو الفضل مسعودیان استادیار جغرافیا دانشگاه اصفهانچکیده در این مقاله دادههای بارش و رواناب روزانهی حوضهی کارون تا شالو در سال آبی 1372-1371 و دادههای روزانه ارتفاع ژئوپتانسیل تراز 500 هکتوپاسکال محدودهی 10 تا 60 درجهی شمالی و 10 تا 70 درجهی شرقی بررسی شده است.
چون الگوی توپوگرافی تراز 500 هکتوپاسکال در هریک از روزهای سال ترکیبی از 13 مؤلفهی یادشده است برای شناسایی شبیهترین ترکیبات و دستیابی به الگوهای گردشی یک تحلیل خوشهای بر روی ماتریس نمرات مؤلفهها انجام دادیم و به این ترتیب شش الگوی گردشی متفاوت بهدست آمد.
مؤلفهی اول 34 درصد تغییرات الگوهای جریانی را تبیین میکند(جدول 3)و نماینده حاکمیت یک پرارتفاع با کشیدگی تقریبا مداری است که بخش بزرگی از ایران را دربرمیگیرد و مرکز آن در جنوب دریای سیاه است.
در میانهی سال آبی که ماهانهی کمفشار از ایران عبور میکردهاند این مؤلفه در فاز منفی قرار میگرفته است: مؤلفهی پنجم 5 درصد تغییرات را تبیین میکند و نشانگر توالی مداری الگوهای پرارتفاع و کمارتفاع است.
الگوی گردشی شماره چهار در 51 روز سال دیده شده و عمدتا در تابستان مشاهده شده است(جدول 5)مهمترین خصوصیت این الگو استقرار یک پرارتفاع گسترده بر روی ایران است(تصویر 22).
رابطهی الگوهای گردشی با رواناب و بارش حوضه برای بررسی رابطه شش الگوی گردشی یادشده مقدار رواناب مستقیم خارجشده از حوضه را در زمان حاکمیت هریک از الگوها جداگانه محاسبه کردیم(جدول 6).
نتیجهگیری به نظر میرسد طبقهبندی الگوهای گردشی تراز 500 هکتوپاسکال به کمک تحلیل مؤلفهی مبنا و تحلیل خوشهای از توانایی زیادی در تبیین تغییرات بارش حوضه کارون برخوردار بوده است."