بشر در اعمال خود مجبور است یا مختار؟ Journal Article

"(1)فروغی:سیر حکمت در اروپا چاپ تهران سال‌ 1318 جلد دوم صفحه 279 (2)سیر حکمت در اروپا صفحه 277 شلر فیلسوف آلمانی که بعلم اخلاق در اروپا روح‌ تازهء داده و آنرا در راه تازهء انداخته این نظر را دارد که‌ موضوع اختیار و جبر باین نحو که کانت ثابت کرده حل‌ نمیشود و تا ثابت نکنند که انسان فاعل مختار است نتیجهء قطعی حاصل نمیگردد هارتمان استاد معروف و مشهور علم‌ اخلاق در دانشگاه برلن در فصل چهارم کتاب اخلاق(اتیک) خود در صفحه(647)میگوید که قضایای ماوراء طبیعت‌ بطور قطع قابل حل نیستند و ممکن هم نیست که اساسا حل بشوند. زیرا این نوع قضایا با اینکه وجود دارند در وجود آنها میشود شک کرد مثل همین موضوع اختیار و جبر که ما میدانیم که شخص فاعل مختار است ولی بطور قطع و یقین این امر که ظاهر است دلالت ندارد بر اینکه شخص حقیقتا آزاد است یا نه و غیر از این حادثات هم بشر عوامل دیگری برای‌ ثبوت این قضیه در دست ندارد بنابراین قضایای اخلاقی که‌ متکی به اصل آزادی است فقط احساس‌شدنی هستند یعنی‌ مانند زیبائی و امثال آن فقط بوسیله احساس قابل درک‌اند و ادراک آنها روی استدلال و منطق نیست."