Abstract:
«نقاشی خط»به عنوان مکتبی نوپا و اصیل در هنر معاصر ایران شناخته میشود.مکتبی که عنصر«خط و خوشنویسی»با تکیه بر وجه تصویریاش،خمیر مایه اصلی آن را تشکیل داده و محتوای آثار در شکل و ظاهر بصری آن نشان داده میشود.بنابراین خوانا بودن عبارات،کلمات و جملات هدف اصلی نبوده و هویت بخشی به آثار از عمده دلمشغولیهای هنرمندان این مکتب به شمار میرود.هنرمندان این مکتب با رجوع به عناصر هنرهای سنتی،تزیینی و دینی و به ویژه خوشنویسی و در راس آن قالب«سیاه مشق»خط نستعلیق،کتیبه نویسیها،خطوط تزیینی به شکل حیوانات،مرغ بسملهها،طغرا نویسیها...در بهکارگیری و تاثیرپذیری از آنها،از هیچ کوششی فروگذار نکردهاند.نیز استفاده از ابزار و مواد جدید و گوناگون،و همچنین اجرا با شیوهها و تکنیکهای متنوع و نو،از دیگر ویژگیهای بارز آثار این مکتب جدید،به شمار میآیند.هنرمندانی چون حسین زنده رودی،فرامز پیلارام،محمد احصائی،رضا مافی،نصر الله افجهای،جلیل رسولی و...از پیشتازان این مکتب هنری معاصر شناخته میشوند.
این مقاله که براساس مطالعات کتابخانهای و با استفاده از اسناد موجود در این زمینه،گردآوری و تدوین و نگارش یافته است،بر آن است تا نظری بر چگونگی و روند شکلگیری این مکتب،و نیز معرفی هنرمندان شاخص و ویژگیهای آثارشان بپردازد.
Machine summary:
«سقاخانه»اصطلاحی است که نخستین بار توسط کریم امامی-مترجم،روزنامهنگار و منتقد-برای توصیف آثار گروهی از هنرمندان که میکوشیدند پلی میان سنت و نو بنا کنند،به کار برده شد،خود او مینویسد:«ظهور خط در نقاشی در آغاز دهه 1340،تنی چند از بینندگان را یاد حال و هوای سقاخانه انداخت.
»(آغداشلو،1371، 104)(تصاویر 1،2،3) نصر اللّه افجهای(متولد 1312 تهران)نیز از جمله هنرمندان این مکتب،در زمینهی پیشینهی نقاشی خط معتقد است:«نقاشی خط چیزی نیست که به تازگی پدید آمده باشد،در زمان سابق هم کسانی که خط طغرا مینوشتند،کارشان نوعی از این شیوه بود.
»(افجهای،1367،65) او همچنین اعتقاد دارد اولین کسی است که در تاریخ هنر معاصر ایران اصطلاح«نقاشی-خط»را برای این آثار به کار برد.
»(یادنامه پیلارام،1363،200)(تصویر 6) محمد احصایی(متولد 1318 قزوین)که در به کارگیری حروف و کلمات صاحب سبک و سیاق خاص و منحصر به فرد میباشد،را بنیانگذار نقاشی خط در ایران میدانند که تاکنون در عرصههای داخلی و بین المللی خوش درخشیده است،او در این زمینه چنین میگوید: «هرچند قبل از من،کسانی چون مرحوم پیلارام خط نوشته را دستمایهی کارهایشان قرار (به تصویر صفحه مراجعه شود) تصویر 5:حسین زنده رودی،نون گرد،اکرایک روی بوم،130؟؟195 سانتیمتر.
منبع تصویری: (جنبش هنر نوگرای ایران،1385،215) (به تصویر صفحه مراجعه شود) دادند و نام مکتب«سقاخانه»را بر آن نهادند،اما فعالیتهای من در این راستا و بهکارگیری خط نوشته بدین شکل-به عنوان وسیلهی بیان-مرا از اعضای اولیه و پیشگام این هنر تصویری معرفی نمود و از آن پس بود که ارائه این نحو از کار با یاری عزیزانی دیگر چون مرحوم رضا مافی،و آقایان؛افجهای،اجلی، رسولی و چند تن دیگر،موجب پیدایش مکتبی در هنر معاصر این سرزمین به نام«نقاشی خط»شد.