Abstract:
حکمای اسلامی درصددند به استدلالی عقلی راه یابند که در آن مخلوقات واسطهء اثبات حق‌تعالی نباشند.ابن سینا نخستین فردی است که چنین شیوه‌ای را اتخاذ و برهانی بر این اساس ابداع کرده است.او برهان معروف خود را که از تقسیم موجود به واجب و ممکن و نیازمندی ممکن در وجود به مرجح و امتناع دور و تسلسل علل می‌باشد،برهان صدیقین نامیده و مدعی است که این برهان بر سایر براهین شرافت دارد.پس از ابن سینا،فلاسفهء مسلمان نظیر شیخ شهاب الدین سهروردی،صدر المتألهین شیرازی،حاج ملا هادی سبزواری و علامه طباطبایی تلاش کردند تا با مقدمات کمتری استدلال خود را بیان نمایند؛ علی هذا تقریرهای متعددی از برهان صدیقین در فلسفهء اسلامی ارائه شده است.برهان صدیقین در حکمت متعالیه با برهان صدیقین مطرح شده در فلسفهء مشاء تفاوت‌هایی دارد،به همین دلیل ملا صدرا آن را شایستهء عنوان صدیقین نمی‌داند،ولی طرح برهان صدیقین در حکمت اشراق به طرح آن در حکمت متعالیه نزدیک،اما نسبت به آن ناقص می‌باشد.برهان صدیقین پس از صدر المتألهین کامل‌تر شده،بدین ترتیب که از مقدماتش کاسته شده و هدف برهان روشن‌تر و راه رسیدن به آن کوتاه‌تر گردیده است. کامل‌ترین و دقیق‌ترین تقریر برهان صدیقین پس از ملا صدرا از سوی علامه طباطبایی ارائه شده است.
Machine summary:
"پس از ابن سینا،فلاسفهء مسلمان نظیر شیخ شهاب الدین سهروردی،صدر المتألهین شیرازی،حاج ملا هادی سبزواری و علامه طباطبایی تلاش کردند تا با مقدمات کمتری استدلال خود را بیان نمایند؛ علی هذا تقریرهای متعددی از برهان صدیقین در فلسفهء اسلامی ارائه شده است.
علامه طباطبایی در معرفی«برهان صدیقین»این‌گونه می‌فرماید: البراهین الداله علی وجوده تعالی کثیره متکاثره و اوثقها و امتنها هو البرهان المتضمن للسلوک الیه من ناحیه الوجود،و قد سموه برهان الصدیقین،لما انهم یعرفونه تعالی به لا بغیره: براهین فراوانی برای اثبات وجود واجب تعالی اقامه شده است،اما از همه استوارتر و متین‌تر برهانی است که در آن از«وجود»به«واجب»سیر می‌شود،[یعنی حد وسط در آن خود «وجود»است،نه اموری از قبیل«حدوث»و«حرکت»و یا«امکان»و به دیگر سخن،از راه تأمل در خود«هستی»وجوب و ضرورت آن اثبات می‌گردد.
ویژگی‌های برهان صدیقین با تقریر ابن سینا استاد مصباح یزدی در مورد امتیاز تقریر ابن سینا این‌گونه می‌فرماید: امتیاز این تقریر آن است که علاوه بر اینکه نیازی به بررسی صفات مخلوقات و اثبات حدوث و حرکت و دیگر صفات برای آن‌ها ندارد اساسا نیازی به اثبات وجود مخلوقات هم ندارد، زیرا مقدمهء اول،به صورت فرض و تردید بیان شده است(ص 370).
صدر المتألهین نیز همانند ابن سینا اضافه بر استظهار و استشهاد به آیهء 53 سورهء فصلت،در ابتدای امر راه و روش خود را در اثبات واجب تعالی از متکلمین و طبیعیین و دیگران جدا می‌کند و راه صدیقین را از دیگر راه‌ها محکم‌تر و شریف‌تر می‌داند،زیرا از نظر اینان برای معرفت حق‌تعالی و صفاتش باید به امور دیگری غیراز حضرتش مانند:امکان ماهوی، حدوث مخلوقات و حرکات اجسام متوسل شد؛در حالی که از نظر ملا صدرا امور یاد شده نشانه‌های ذات واجب و شاهدان اوصاف او بوده و هرکدام در حد یک دلیل،راهنمای اثبات واجب تعالی می‌باشد."
(
, 
, 
)
