Abstract:
محققان مسلمان در بحث از «ظهور و بطون» که دو سطح از لایه های معنایی قرآن را تشکیل می دهند و رابطه میان این دو سطح معنایی اختلاف نظر دارند. تعریف دقیق ظاهر و باطن، درک روشن رابطه و راه دست یابی به آنها نقش مهمی در فهم قرآن و معرفت دینی و داوری در این ساحت دارد. عدم تفکیک بین ظهور و بطون و عدم توجه به اختلاف مبانی در تعریف بطون نزد عرفا و غیر آنها، نه تنها باعث برخی اشتباهات در عرصه دین شناسی شده، بلکه سبب برخی قضاوت های نادرست در فهم قرآن و دین گردیده است. در این مقاله سعی شده است بعد از تعریف ظاهر و باطن قرآن، رابطه بین آن دو روشن و همچنین به راه دست یابی به آنها اشاره شود.
Machine summary:
"(اسراء/44)لسان حال که باطن است در زبان مقال،ظهور پیدا کرده و منافاتی بین آن دو نیست؛ اکثر اقسامی که ابن منظور آورده و برخی معانی که غزالی در معنی بطن ذکر کرده،مفاهیمی است که در حوزهء معناشناسی با زبانها قرار دارد و از طریق لفظی قابل دستیابی و داخل در تعریفی است که ما از ظهور به دست دادیم،اما در باور امام خمینی بطون قرآن،مفاهیمی غیر از ظهور است که برای فهم آنها نمیتوان از زبان عرفی و اصول عقلائیه کمک گرفت.
با توجه به تعریفی هم که از ظاهر و باطن در این مقاله ارائه شد هیچگونه تعارضی بین آنها وجود ندارد،زیرا براساس آنچه در بحث زبان شارع در حوزهء تفنین و تشریع مبرهن شده است(نک:سلمانپور،زبان دین در حوزه تشریع و تفنین،50)باید گفت اولا:به ندرت ظهور و بطون آیات و روایات با هم در تعارض قرار میگیرند،زیرا مفاهیم هم عرض نمیباشند،بلکه در طول یکدیگرند و ثانیا:به فرض تعارض پنداشته میشود نسبت به عموم مردم قال اعتنا نیست اگر چه برای شخص عارف که به بطون معارض دست یافته،حجت است،زیرا برای او بطن،قطعی و ظاهر،ظنی است و قطع،بدون لحاظ طریق تحصیل آن حجیت ذاتی دارد(نک:انصاری،2/21).
اگر بطون آیه یا احادیث از ائمه اطهار(ع)نرسیده باشد،بنا بر این مبنا که احادیث تفسیری و تأویلی معصومان(ع)جنبهء تعلیمی روش شناسی در استفاده از قرآن و احادیث داشته است،برای فقیه جایز است که به دنبال کشف روشمند بطون اخبار و آیات برآمده و چنانچه قطع به بطن پیدا کرد آن را ملاک استنباط احکام قرار دهد،اما با وجود اجماعی بودن تکیهء فقها بر ظواهر و تفاوت فضای تقنین و تشریع و زبان شارع در ابلاغ احکام،به راحتی نمیتوان فرضیه مزبور را اثبات کرد،اما مسلم است که درک بطون به طور غیر مستقیم،تأثیر شگرفی بر فقه و استنباط احکام دارد."