Abstract:
ظن از واژه های نسبتا پرکاربرد در قرآن کریم است که به جهت استفاده آن در موضوعات اعتقادی و اخلاقی، از اهمیت بالایی در مباحث معرفت شناختی و اخلاقی قرآن برخوردار است. در برخی از آیات قرآن، «خاشعین» چنین توصیف شده اند که آنها در مورد ملاقات پروردگارشان ظن دارند. در حالی که، در موارد دیگری از قرآن آمده است که کافران در اعتقاداتشان بر امور ظنی اتکا دارند و نیز گفته شده که ظن، انسان را از حقیقت بی نیاز نمی کند. از این رو، بیشتر مفسران بر آن شده اند که ظن دارای دو معنای متضاد یقین و شک است. نویسنده این مقاله ضمن بیان سه دیدگاه در مورد معنای اصلی ظن، دیدگاه راغب را در این باره تقویت و سپس به طبقه بندی موارد کاربرد ظن در قرآن پرداخته است. همچنین رابطه مفهومی بین ظن با واژه های یقین، شک، حسبان و زعم بیان شده است.
Machine summary:
"وی سپس به ذکر دو قول دیگر میپردازند که براساس آنها ظن در این آیه به معنای یقین نیست؛یکی این که خاشعان در تردیدند در این که مبادا خداوند را در حالی ملاقات کنند که در گناه عوطهورند،دیگر آن که آنها در فرا رسیدن مرگشان در ظن هستند که براساس این ظن را در این آیه به معنای یقین دانسته است با این استدلال که چون علوم نفس،بر خلاف علوم قلب و روح،همیشه مطابق واقع نیست بلکه گاهی واقع برخلاف آن است، از اینرو در بسیاری از موارد از آن با واژهء ظن گزارش میشود(نک:1/92،216).
علامه طباطبایی میگوید:معرفت به حقایق تنها بر اساس علم صورت میگیرد،اما در احکام عملی میتوان براساس ظن نیز عمل کرد،از اینرو مطابق اطلاق آیهءو إن الظن لا یغنی من الحق شیئا(نجم/28)،آنچه که مربوط به اعتقادات است با دلیل ظنی نمیتوان به آنها اعتقاد ورزید(نکـ:19/42).
در صورتی که،داوری قرآن اختصاص به ظن مشرکان داشته باشد،عمل به ظن توسط آنها از آن جهت محکوم است که در مقابل آن،"قول حق"عرضه شده است،اما وقتی قولی متکی بر اماره یا اماراتی مثبته باشد و قول مقابلش هم قابل اثبات نباشد آیا باز هم میتوان گفت که عمل به ظن ممنوع است؟شیخ طوسی گفته است که پیروی از ظن در جایی ممنوع است که در مقابل آن علم وجود داشته یا رسیدن به علم ممکن باشد(نکـ:15/376).
در این مورد گرچه اماره صرفا سلبی است و نفیا و اثباتا دلیلی بر گزارهء مورد نظر0نصرت یا عدم نصرت خدا نسبت به پیامبر و مسلمانان در حادثهء حدیبیه)نیست،اما بنا بر این اصل که خدا پیامبرش را به حال خود رها نمیکند لازم است اگر کسی براساس ظن و گمان نیز داوری میکند حسن ظن داشته باشد و نه سوء ظن."