Abstract:
مقاله«شیعه و مسأله مشروعیت بین نظریه و نص»که نظریه مشروعیت فاعلی یا مشروعیت
مبتنی بر قرارداد و بیعت را بر مبنای منابع و نصوص شیعی، استنباط میکند، ضمن آنکه
تلاشی ابتکاری و ارجمند برای نظریهپردازی در حوزه اندیشه سیاسی شیعه است، با
کاستیهای متعددی روبهروست؛نظر مؤلف درباره استفاده کاربردی از این پژوهش و
برداشتهای ایشان از عبارات تئوری پردازان مسلمان، مورد تردید است.اجزای تئوری مشروعیت فاعلی ناهمخوان است.این نظریه براساس غفلت از مرجحات و
قراین درون نص و برون نص و نیز با چشمپوشی از دیدگاه و تأویلها درباره نصوص بیعت
و انتخاب، شکل گرفته است که در عرف پژوهش و تئوری پردازی، قابل اغماض نیست.
Machine summary:
"(فیرحی، ص 218) و در پایان مقاله نیز فرضیه«مشروعیت فاعلی»در نگاه امامعلی را ارمغانی با ظرافتها و ظرفیتهای ویژه برای اندیشه سیاسی شیعه به ویژه نظریههای جمهوری اسلامی میداند، (فیرحی، ص 243)لیکن به نظر میآید آنچه که این پژوهش را در شرایط کنونی کاربردی میکند و باید دغدغه اصلی پژوهش باشد دو مطلب است که مورد غفلت واقع شده است: الف:بررسی حیثیت بقا در مشروعیت فاعلی اگر مؤلف بر این باور است، حیثیت بقا در مشروعیت فاعلی از حیثیت حدوث آن قابل انفکاک نیست، حیثیت بقا، در مشروعیت بینیاز از بررسی است اما اگر قابل انفکاک باشد باید به حیثیت بقا و مفاد ادله بیعت توجهی ویژه کرد و به این پرسشها برای کاربردی کردن این پژوهش، پاسخ داد:آیا مردم حق دارند پس از آنکه حاکم به رأی آنان مشروعیت یافت، از بیعت(که عقد طرفینی است)سرباز زنند؟آیا اگر اکثر یا بر فرض همه مردم از رأی و بیعت خود پشیمان شدند، مشروعیت حاکم خودبهخود از دست میرود؟ آیا میتوان به نصوصی از معصومان به ویژه امامعلی(ع)دست یافت که نشان دهد در شرایط سخت جبههگیری قاسطین، مارقین و ناکثین و سرپیچی یاران امام برای همراهی با ایشان(و در پی آن توبیخ شدید امام از آنان)، (صبحی صالح، 1395، خطبه 27)امام به دلیل مخالفت مردم، مشروعیت حکومتش را پایان یافته و حاضر شده از حکومت دست بشوید؟و یا حتی به طور نمونه(مانند خلیفه اول)شعار«أقیلونی»سر داده باشد؟(بحرانی، 1401، ج 1، ص 257، ابی ابنالحدید، 1385، ج 1، ص 169 و 502-وی میگوید:بیشترین راویان این سخن را از ابوبکر نقل کردهاند، همان)آیا کنارهگیری امام حسن(ع)از خلافت به دلیل باز پسگیری بیعت مردم در نتیجه عدم مشروعیت حاکمیت بوده یا باید عواملی دیگر را به عنوان جزءالعله یا تمام العلة، شناسایی کرد؟به هر حال نباید در اینجا از آثار به جای مانده از امامعلی(ع)از جمله آثاری که نشان میدهد هیچکس نمیتواند از بیعت سر باز زند و یا در آن تجدیدنظر کند، غافل بود."