Abstract:
با توجه به نقش کارگزاران در تحولات تاریخی،بازپرداختی نو از رفتار سیاسی آنان برای تبیین تاریخ ایران ضروری است.این الزام زمانی ارزش دو چندان خواهد داشت که شخصیتهای تحولخواه،در عرصهء سیاست عملی ارزیابی شوند.ابو القاسم درگزینی از جملهء این کارگزاران است که به دلیل غیبت سنت نقد در تاریخنگاری،گرفتار قضاوت وارونه شده است. درحالیکه دربارهء رفتار سیاسی ایشان،اتفاق نظری در منابع دیده نمیشود، سنت تقلید و رونویسی در تاریخنگاری سبب شده است چهرهء ایشان به عنوان سیاستمداری فاسد و خونریز مطرح شود.حال آنکه با کنار زدن اتهامات غرضورزانه،رفتار سیاسی درگزینی در جهت احیای وحدت و قدرت امپراتوری رو به انحطاط سلجوقی خود را نشان خواهد داد. مقالهء حاضر،ضمن نقد نوشتههای پیشینیان،رفتار سیاسی و اصلاحات درگزینی با رویکردی متفاوت تبیین شده است.
Machine summary:
"رویکردی متفاوت به رفتار سیاسی و اصلاحات ابو القاسم درگزینی(وزیر سلجوقیان) اسماعیل حسنزاده عضو هیئت علمی دانشگاه الزهرا چکیده با توجه به نقش کارگزاران در تحولات تاریخی،بازپرداختی نو از رفتار سیاسی آنان برای تبیین تاریخ ایران ضروری است.
با توجه به نحوهء نگرش و موضعگیری منابع دربارهء رفتار سیاسی و اصلاحات درگزینی،سه دسته منابع را در این راستا میتوان شناسایی کرد: دستهء اول منابعی است که دربارهء درگزینی سکوت اختیار کرده،به ذکر نام وی به عنوان وزیر بسنده کرده و قضاوت خاصی نکردهاند.
هرچند اثر فارسی وی به دستمان نرسیده و ما از طریق کاتب اصفهانی از آن آگاهیم،همین مقدار نیز نشان میدهد که او در قضاوت بیطرفی پیشه نکرده و کتابش به توجیهنامهء رفتار سیاسی خودش تبدیل شده است یا در خوشبینانهترین حالت میتوان گفت که کاتب اصفهانی تنها نکات منفی آن را در حق درگزینی ذکر کرده و وجوه مثبت بیانشده در این اثر را نادیده گرفته است.
به نظر میرسد درگزینی توانسته بود روابط بین خود و پیروانش را به خوبی سامان دهد آنچنانکه پس از سقوط از قدرت،تکاپوهای پیروانش برای قدرتگیری مجدد وی نهتنها کاهش نیافته بود بلکه فشار سیاسی طرفدارانش بر وزیر جدید افزایش زیادی را نشان میدهد بهطوری که او را به موضع بیعملی کامل کشانده بود.
برخی از منابع او را وزیر تمامی قلمرو امپراتوری سلجوقی-اعم از شرق و غرب- میدانند(منشیکرمانی،4631:47؛خواندمیر،5531:402؛ابن اثیر،8631:ج 91،ص 221)؛ اما به نظر میرسد انتصاب درگزینی بر وزارت قسمت غربی قلمرو سنجر،عملی نمادین برای نشان دادن یکپارچگی امپراتوری بود."