Abstract:
اهمیت این پژوهش از دو منظر مطرح می گردد: نخست؛ جایگاه ویژه این دانش در علوم بلاغی فارسی و اهمیت خاص آن به عنوان کارآمدترین ابزار بررسی متون ادبی. علم معانی زیربنا و شالوده اساسی سخن است که به تبیین جهان بینی و اندیشه های درونی شاعر می پردازد. جا به جایی عناصر جمله، ایجاز و اطناب و مفاهیم مستتر در الفاظ کلام، همه در ارتباط مستقیم با سطوح و لایه های درونی سخن و ترجمان ذهن گوینده است. وجه دیگر اهمیت پژوهش حاضر، جایگاه ممتاز «رودکی سمرقندی»، شاعر توانمند آغاز قرن چهارم است که به عنوان «استاد شاعران» و «پدر شعر فارسی» صاحب اولین اشعار مدون ادب فارسی به شمار می آید. اشعار حکمت آمیز این شاعر، بیانگر اندیشه و جهان بینی تاثیرگذار اوست. بدیهی است که رودکی هم چون دیگر بزرگان ادب، از ابزارهای علم معانی در شعر خود بهره برده است که نوع و میزان این استفاده و تبیین اندیشه ها و اعتقادات وی از این منظر موضوع این پژوهش است
The importance of this research is propounded from two aspects: the first one is the special place of the semantics in the Persian eloquence sciences and its special role as the most applicable means for literary context studies. Semantics is the basis of the speech which describes poet's world view and ideology. Sentence elements replacement، brevity & verbosity and implied senses of speeches all are directly related to levels and internal layers of Rudaki Samarghandi as the gifted poet of the 4th century beginnings. The second aspect of the research importance is the unique place of the father of Persian poem as the master of the poets and the owner of the first complied poems of Persian literature. The reasonable poems of this poet are indicating his effective world view and ideology. It is clear that Rudaki has enjoyed semantics means likes other famous poets in his poems. The kind and the degree of this application، and explaining his ideologies، thoughts and believes are the subject of this research.
Machine summary:
جایگاه علم معانی در شعر رودکی بنابر آنچه درباره جایگاه علم معانی و ابزارهای بلاغی آن در آثار ادبی بیان شد،بهتر آن است که این نوع بررسی و پژوهش از متون اولیه شعر و ادب فارسی آغاز گردد،بویژه آثار شعرای بزرگ که از حکمت و دانش بهره دارند و شعرشان هم باعث انبساط خاطر و لذت درونی مخاطب میشود و هم در مقام معلمی بزرگ افکار و آرای متعالی و خردمندانه آنها را تبیین میکند.
بدیهی است که رودکی همچون دیگر بزرگان ادب از ابزارهای علم معانی در شعر خود بهره برده،اما مهم آن است که در این راستا ضمن بررسی شیوه و شگردهای خاص شعر او در نوع ومیزان استفاده از ابزارهای علم معانی،برای این سوال پاسخی یافت؛آیا قواعد و اصول علم بلاغت براساس آثار ادبی تدوین و تنظیم شده یا نظم و نثر فارسی برپایه قواعد و اصول بلاغی خلق شده است؟ سبک شعر رودکی همان سبک روزگارش؛یعنی سبک خراسانی یا ترکستانی بود.
هرگاه رودکی در قالب ارشاد و اندرز میکوشد تا اصول اخلاقی،فضایل انسانی و مسائل حکمی را تبیین نماید،با تقدیم مسندالیه اشعار به تمکین و جایگیر شدن غرض در ذهن مخاطب میپردازد: خودخور و خود ده کجا نبود پشیمان آنکه بداد و بخورد از آنچه که بلفخت (دیوان:394) بررسی و تحلیل نمونههای اغراض ادبی مسندالیه مقدم،نمایانگر آن است که این اصل بدیهی بلاغت فارسی در شعر این شاعر غالبا همراه با مقصود بلاغی است؛چنانکه گاه در یک تقدیم مسندالیه دو یا چند غرض بلاغی دیده میشود: صرصر هجر تو،ای سرو بلند ریشه عمر من از بیخ بکند (دیوان:894) در این بیت مقدم داشتن مسندالیه دارای اغراضی،نظیر:«افاده تخصیص و حصر»،«ابراز شکایت»،«اظهار ضعف و استرحام»و«تعظیم»است.