Abstract:
موضوع حق التألیف و حق ابتکار از پدیدههای نوظهور میباشد که در محافل حقوقی جهان
اخیرا مطرح شده است و دولتها هم در تنظیم مقررات پایدار برای تعیین روابط میان
تولیدکنندگان و مصرفکنندگان آفریدههای فکری و کالاهای فرهنگی با چالشهایی
روبرویند.
خوشبختانه اسلام از همان آغاز با ارائه راهکارهای اجرائی منطقی و عادلانه، این مشکل
را حل کرده است. در این نوشتار با نگاهی به پیشینه و سیر تاریخی حق تألیف در
کشورهای غربی و ایران و فرهنگ اسلامی، ضمن تبیین شرائط علمی بررسی فقهی مسائل روز،
کوشش شده تا دیدگاه مثبت و منفی حقوقدانان و فقیهان مسلمان، اعم از شیعه و سنی
دربارة موضوع حق تألیف مطرح گردد.
نگارنده پس از نقل و نقد آراء و ادله موافقان و مخالفان، سرانجام با نظر به فتاوی
فقیهان و آراء صاحبنظران معاصر به ویژه امام خمینی (ره) به این نتیجه دست یافت که
حق تألیف متعارف از اعیان خارجی و مادی نیست، و نیز حق اختصاص مال و ملک بودن آن از
دیدگاه اکثریت فقیهان مشکوک میباشد و جواز خرید و فروش آن به ناشران در قالب بیع
شرعی مشکل و محل تأمل است؛ ولی واگذاری و انتقال حقوق مادی و معنوی کالاهای فرهنگی
نظیر: کتاب، نوار، لوح فشرده (CD) و نرمافزارهای کامپیوتری در قالب مصالحة شرعی و
توافقی بلامانع است.
به تصریح برخی فقیهان معاصر از جمله امام خمینی (ره) راه حل این مشکل را باید در
شرط ضمن عقد لازم قراردادن حق انحصار طبع و نشر برای ناشر و مؤلف، در هنگام واگذاری
این گونه کالاهای فرهنگی جستجو نمود.
Machine summary:
"نگارنده پس از نقل و نقد آراء و ادله موافقان و مخالفان، سرانجام با نظر به فتاوی فقیهان و آراء صاحبنظران معاصر به ویژه امام خمینی (ره) به این نتیجه دست یافت که حق تألیف متعارف از اعیان خارجی و مادی نیست، و نیز حق اختصاص مال و ملک بودن آن از دیدگاه اکثریت فقیهان مشکوک میباشد و جواز خرید و فروش آن به ناشران در قالب بیع شرعی مشکل و محل تأمل است؛ ولی واگذاری و انتقال حقوق مادی و معنوی کالاهای فرهنگی نظیر: کتاب، نوار، لوح فشرده (CD) و نرمافزارهای کامپیوتری در قالب مصالحة شرعی و توافقی بلامانع است.
با توجه به اینکه از سوی شارع مقدس این بنای عقلا و ارتکاز عرف جهانی به ویژه در باب معاملات بر عکس بخش عبادات مورد منع وردع قرار نگرفته، و اصولا کار شرع وضع احکام است، و تشخیص و تطبیق غالب موضوعات و مصادیق آن به عهدة عرف و مکلفان است، نتیجه میگیریم که این مالکیت معنوی اعتباری مورد تأیید شرع انور است، و مشروعیت حق تألیف اثبات میگردد چنانکه برخی فقیهان نامی معاصر در پاسخ استفتای مقلدان بر این دلیل تصریح فرمودهاند: 1 ـ 1 ـ آیةالله منتظری در پاسخ استعلامی نوشتهاند: «حقوق مذکوره [حق تألیف، ترجمه و حق امتیاز ناشر نسبت به چاپ کتاب] از حقوق عقلائیه است، و رعایت آنها بنابر اقوی لازم است» (همو، 70)."