Abstract:
این مقاله به بررسی سازگاری یا ناسازگاری اصل اختیار با اصل علیت فلسفه و قانون موجبیت«دترمینیسم» فیزیک می پردازد. نویسنده نخست به تعریف و تبیین حقیقت اختیارو جبر پرداخته، آنگاه شبهات مدعیان تعارض اختیار با اصل علیت (جبر علی و معلولی، استحاله ترجیح بلامرجح و تسلسل اراده ها) را تحلیل و نقد می نماید. بخش آخر مقاله به بررسی و مقایسه قانون دترمینیسم فیزیک کلاسیک و قوانین آماری و اصل کوانتوم فیزیک جدید با اصل اختیار و جبر اختصاص یافته است.
This paper has intended to find out if free will is in agreement with the principle of causality and determinism. At first، the nature of free will and necessity has been explained. Then، the objections against the agreement have been critically examined. At last، a comparison has been made between the teachings of classic and quantum physics on determinism in one hand، and necessity and free will on the other.
Machine summary:
"از جبر، رهیافتهای گوناگونی ارائه شده است اما تعریف مشترک و کلی آن را میتوان همان معنای لغوی آن ذکر کرد به این معنا که انسان مجبور یعنی انسانی که برای انجام عملی به وسیله عامل دیگر تحت الزام و اجبار قرار گرفته است.
جبرگرایان مدعیاند که این تأثیر و نقش انسان تحت جبر عامل دیگری انجام میگیرد و بدینسان انسان فاعل مجبور است اما اختیارگرایان بر این اعتقادند که فاعلیت انسان هرچند میتواند به نحو اقتضا از عوامل دیگر متأثر باشد ولی عامل اصلی و تعیینکننده و به اصطلاح ایجابدهنده به فعل، خود نفس انسانی است که نفس با توجه به علم حضوری به خویش و شؤون آن، به ایجاب و انجام فعلی میپردازد.
چون مطابق اصل ضرورت علی و معلولی که شاخهای از اصل علیت است با تحقق علت تامه، معلول به ضرورت و به طور جبری محقق میشود و معنایی برای اختیار و تصمیم عدم انجام فعل باقی نمیماند؛ پس با تحقق اراده که جزء اخیر علت تامه است، افعال آدمی ضرورت مییابد.
این علم و رابطه، علت بهکارگیری و استعمال قوا و آلات برای نفس میشود که آن در استعمال قوا کفایت میکند و نیازی به تصور فعل و تصدیق فایده آن نیست ولی در افعال خارجی به تصور فعل و تصدیق فایده آن و همچنین اراده آن نیازی وجود دارد؛ اما اراده در افعال درونی فقط همان علم حضوری نفس به ذات و قوای خود است (همان، 162-161)."