Abstract:
تشبیه در خیال آفرینی و آراستگی متن تاریخ وصاف نقش مهمی را ایفا میکند.وصاف الحضره،در این اثر سعی دارد تا با بهرهگیری از عناصر بیانی؛بخصوص تشبیه،منطق نثری این کتاب را به نثر شاعرانه نزدیکتر نماید.نبود نسخهای منقح از تاریخ وصاف و نثر مصنوع و متکلف آن،همواره موجب گردیده تا این کتاب ارزشمند،کمتر مورد اقبال و بررسی قرار گیرد.این پژوهش بر آن است تا ضمن آشنا ساختن مخاطبان با ساختار تشبیه در تاریخ وصاف،به بررسی جایگاه آن در آراستگی نثر این کتاب که در عین حال مهمترین عنصر بیانی آن نیز است،بپردازد.مبنای این مقاله از جهت ساختاری براساس معرفی و تحلیل انواع تشبیهات فارسی تاریخ وصاف از جهت ارکان،طرفین و شکل استوار گردیده،روش کار نیز برپایهء توصیف و تحلیلدادهها،از دیدگاه اسلوبهای بلاغت سنتی زبان فارسی است.ضمن این که در پایان،براساس نمونههای آماری،جایگاه انواع تشبیه در تاریخ وصاف نشان داده شده و با دیگر صورتهای اساسی خیال در آن مقایسه شده است.نتیجهء این تحقیق نشان میدهد که تشبیه در تاریخ وصاف،از عناصر مهم آراستگی و برجستگی کلام در آن است و در نزدیکی نثر این کتاب،به نثری شاعرانه تأثیر بسزایی دارد.
Simile is one of the most prominent elements of dream making in Vassâf history. In this work، Vassâf tries to use figurative elements، especially simile، to make a poetic prose. He uses simile as a tool for making language prominent and adorned. Because there is no corrected version of Vassâf’s history and its complicated prose this valuable book has been often neglected. In this study the simile innovations in Vassâf’s history will come under a closer look. From the structural point of view this article is based on introduction and analysis of different kinds of Persian similes in Vassâf’s history in terms of pillar، sides or parties and form. For analyzing the data، the methods of Persian traditional rhetorics have been used. At the end، on the basis of statistical samples، the status of different types of simile in Vassâf’s history has been shown and they have been compared with other figurative devices. The results of this study show that simile is one of the important elements for making the language of Vassâf’s history prominent and adorned and contributes a lot to make the prose of this work a poetic prose.
Machine summary:
نتیجهء این تحقیق نشان میدهد که تشبیه در تاریخ وصاف،از عناصر مهم آراستگی و برجستگی کلام در آن است و در نزدیکی نثر این کتاب،به نثری شاعرانه تأثیر بسزایی دارد.
حوزهء این تحقیق صرفا تشبیهات فارسی تاریخ وصاف را دربرمیگیرد؛اما در نمونههای آماری تشبهیات عربی متن نیز در نظر گرفته شده است.
در تاریخ وصاف که یکی از انواع برجستهء نثر فنی است و«تأثیر در نفوس انسانها به هر شیوهای که باشد»(نظام تهرانی،7831:741)،هدف اصلی این نوع نثر است،تلاش مؤلف،برای ادبی ساختن متن در توصیف و تشبیبها بیشتر دیده میشود.
گوئی او نیز همچون بعضی از علمای بلاغت عربی بر این باور بوده که علم بیان اختصاص به نثر دارد و بلاغت و ابتکار را باید تنها در نثر جست(غریب،8731:081)؛به همین جهت است که او بیشترین بهره را از عناصر بیانی؛بویژه تشبیه در ادبی ساختن کلام خود میبرد.
نوع دیگری از تشبیهات تاریخ وصاف که ادات تشبیه در آنها ذکر نمیشود،تشبیهاتی است که از ترکیب«موصوف و صفت»به وجود میآیند،در این حالت صفت خود از دو جزء تشکیل میشود که جزء دوم آن در حکم وجه شبه است؛ مانند:گرز صفرانشان(وصاف،8331:924)،تیر سودائی مزاج،تیغ خضرانما(همان).
نکتهء دیگر این که ساختار تشبیهات تاریخ وصاف به گونهای است که ذکر وجه شبه گاهی منجر به ایجاد زمینهء دو معنایی یا استخدام در آنها میشود.
کاربرد فراوان این تشبیه در تاریخ وصاف(همان:9،58،09،222،663،814،614،034،734،854 و 025) نشان از اهمیت آن دارد.
کاربرد این نوع تشبیه نیز در تاریخ وصاف(وصاف،8331،43،05،222،382،713،014،134،424،025، 245،495)زیاد دیده میشود.