Abstract:
بسیاری از فلاسفهی اشراق و مشاء،حرکت را فقط در اعراض قابل قبول دانسته و حرکت در جوهر را غیرممکن شمردهاند.اما ملا صدرا نشان داد که اگر تحلیل درستی از حرکت داشته باشیم،نه تنها حرکت در جوهر محال نیست،بلکه از نظر حرکت در اعراض لازم و ضروری است؛به طوری که اگر حرکت در جوهر نباشد،حرکت در اعراض قابل اثبات نیست. ملا صدرا در برابر اشکال ابو علی سینا بر حرکت در جوهر و گم شدن شیء در این حرکت،علاوه بر جواب ردی و نقضی،مبنی بر این که در حرکت جوهری نیز میتوان موضوع باقی داشته باشیم،شش دلیل برای اثبات حرکت جوهری ذکر میکند.آنچه در این مقاله بررسی میشود،تعاریف حرکت،دلایل منکران حرکت جوهری و براهین ملا صدرا برای اثبات این نوع حرکت است.
Machine summary:
"میگوید:اگر حرکت در جوهر پیدا شود،آیا آن نوع باقی هست یا نه؟اگر نوع باقی باشد، در این صورت آیا آنچه در«آن»بعد پیدا میشود،نوع دیگری است؟یا تنها یک سلسله عوارض برای آن پیدا شده است؟ اگر آنچه پیدا میشود نوع دیگری است،پس نوع اول زایل شده و باقی نیست و اگر نوع اول باقی است و آنچه بعدا پیدا (به تصویر صفحه مراجعه شود) میشود،تنها یک سلسله امور عرضی به آن اضافه شده،پس اشتداد پیدا نکرده،چون آنچه اضافه شده خارج از ذات شیء است؛اما اشتداد به ایناست که ما به الامتیاز عین ما به الاشتراک باشد.
سپس خود شیخ به خودش اشکال میگیرد و رفع اشکال مقدر کرده است و آن این که چه فرقی است میان حرکت در جوهر و سایر حرکات اشتدادیه؟شما چه طور این حرف را در حرکت در کیف نمیگویید که اگر حرکت اشتدادی در کیف واقع شود،لازم میآید این حرکت در کیف نباشد،بلکه حدوثهای متوالی متعاقب انواع کیف باشد که در کنار یکدیگر قرار گرفتهاند؟ جواب میدهد:فرق از این جهت است که در حرکات اشتدادیهی دیگر،مانند حرکت در کیف،یک موضوع دارند که آن موضوع جوهر است و چون چنین موضوعی دارند،لازم نیست که این انواع بالفعل باشند تا این اشکالات به وجود بیایند.
ملا صدرا از باب مماشات با او در این جهت که هر حرکتی حتی حرکت در جوهر نیازمند به موضوعی است که غیر از ما فیه الحرکه است و این موضوع باقی و مستمر هم باید باشد،میگوید:در باب حرکت چنین موضوعی داریم."