آموزش و پرورش انتقادی Journal Article

خوانندگان عزیز به یاد دارند که‌ در شمارهء 8 سال گذشته(اردیبهشت‌ ماه)مقاله‌ای با عنوان«سوادآموزی‌ به مثابه آگاه‌سازی اجتماعی»از محمد باقر پیری دربارهء پائولو فریره‌ به چاپ رساندیم.مقاله‌ای که اکنون‌ می‌خوانید نیز در همان مقوله است‌ و ما آن را به‌خاطر تکمیل مقالهء قبلی در این شماره چاپ کردیم.آن‌چه نیاز به‌ توضیح دارد،این است که اندیشهء پائولو فریزه به‌ سال‌های دههء 60 به بعد قرن بیستم،یعنی حدود 50 سال پیش تعلق دارد و در فضای جهان در آن زمان، یعنی عصر جنگ سرد،مطرح شد. در واقع،فریره از زاویهء مبارزات ضد امپریالستی‌ و حمایت از ستم‌دیدگان و محرومان کشورهای‌ جهان سوم به موضوع آموزش و پرورش می‌نگریست. البته نظرات او اثرگذار شد و مورد توجه بسیاری از 2Lمجامع جهانی قرار گرفت و حتی‌ او به‌عنوان مشاور تعلیم و تربیت‌ به شورای جهانی کلیساها دعوت‌ شد.خوشبختانه،به‌نظر می‌رسد، آن‌چه پائولو فریره به دنبال آن‌ بود،امروزه در بسیاری نقاط جهان تحقق یافته است.چه،در کشور خودمان ایران نیز شاهدیم‌ که فضاهای آموزشی در زمانی که فریره در آن می‌زیست، بسیار متفاوت شده است و امروزه معلمان،عموما با دانش‌آموزان خود روابطی به نسبت صمیمانه‌تر، مشارکت‌پذیرتر و آگاهی‌بخش‌تر دارند.برعکس‌ نیز،دانش‌آموزان با معلمان خود روابط صحیح‌تری‌ برقرار می‌کنند.به‌هرحال امیدواریم دو مقاله‌ای‌ که در این زمینه در رشد معلم به چاپ رسیده است، بتواند در نگرش همکاران ما به تغییر و تحول در آموزش و پرورش مؤثر واقع شود.

"فریره با اشاره به اشکال‌ روش بانکی که دانش‌آموزان را انباری از علوم موردنیاز برای‌ زندگی تلقی می‌کند،متذکر می‌شود که دانش‌آموزان باید دانش خود را از دانشی بسازند که اکنون از آن برخوردارند و وظیفهء معلم تنها آن است که به آن‌ها بیاموزد چگونه دنیا را درک کنند،همان‌طور که باید خود درک کنند دانش‌آموزان‌ چگونه یاد می‌گیرند. در این دیدگاه،کلاس درس به گروهی آموزشی بدل‌ می‌شود که در آن اعضای گروه به یاری هماهنگ‌کننده و از طریق بحث و گفت‌وشنود31(به جای سخن‌رانی‌41معلم) باهم به طور گروهی به سؤالاتی پاسخ می‌دهند که برای‌ آن‌ها ایجاد شده است. در واقع تأکید بر آن است که این دیدگاه که معلمان آموزش می‌دهند و دانش‌آموزان یاد می‌گیرند،مطابق با واقع نیست،چرا که‌ خود دانش‌آموزان نیز سازندهء دانش،ایده و زبان هستند. معلمانی که آموزش و پرورش انتقادی را اجرا می‌کنند، همواره دانش‌آموزندگانی جدی در امر آموزش‌اند که از بصیرتشان برای ارتقای نظریات یادگیری،مطالعات فرهنگی‌ دربارهء جوامعی که مدارس را احاطه کرده‌اند و جوانانی که‌ در میان آن‌ها زندگی می‌کنند،و دانشی که برخاسته از اندیشه‌های روشن‌فکرانی است که در این جوامع زندگی‌ می‌کنند بهره می‌گیرند. فریره پیشنهاد می‌کند در کلاس‌ درس،معلمان مسائلی را برای گفت‌وشنود انتخاب کنند که از زندگی دانش‌آموزان گرفته شده است:موضوعاتی‌ اجتماعی،فرهنگی،سیاسی و اقتصادی که دربارهء آن‌ها به بحث بنشینند. از دیدگاه فریره سازمان‌دهی فضای فیزیکی کلاس درس، قرار دادن دانش‌آموزان در حلقه یا در گروه‌های کوچک، تقویت خودانگارهء دانش‌آموزان به عنوان همکاران معلمان، ترغیب دانش‌آموزان به گوش دادن به گروه و به کارگیری‌ زبان مشارکتی،طراحی فعالیت‌های عملی و تشویق افراد به اعتماد به یکدیگر برای یادگیری و تغییر مؤثر نیز از وظایف معلم انتقادی است‌[شور،7891]."