Abstract:
فیض، در خانوادهای اهل علم به دنیا آمد. در محضر بزرگان دانش آموخت و در علوم گوناگون صاحبنظر شد. سرانجام در کاشان به تدریس و تألیف پرداخت. علاوه بر تربیت شماری از بزرگان، دویست اثر از خود به یادگار گذاشت. از نظر پارسایی و وارستگی زبانزد عام بود. در تفسیر، اخلاق، فقه، عرفان، بیانهای ناب دارد و در آرای خود از قرآن و احادیث بهره گرفته است. در آغاز به دنبال فقه بود، سپس به عرفان روی آورد و در آخر خود را مقلد قرآن و پیرو حدیث نامید. وی در نشر فرهنگ اهلبیت علیهمالسلام کوشید. در جوانی به دنبال وحدت بین صوفیها و مخالفان بود، که همین موضوع سبب نسبتهای ناروا به فیض گردید. او سرانجام رفتار و روش صوفیه را برخلاف شریعت خواند. این مقاله با رویکرد تحلیلی و اسنادی و با هدف به تصویر کشیدن شخصیت فیض و ارزیابی نسبتهای داده شده چون صوفیگری، به اوست.
Machine summary:
"کتاب الحقائق مانند سایر آثار مؤلف، قلمی روان و بیان شیوا دارد و با اینکه فیض، با علوم معقول و منقول و اصطلاحات اختصاصی آنها آشنا بوده و از سوی دیگر بر لغات متداول زبان عربی نیز تسلط داشته است، اما هیچیک از این عوامل نتوانسته در طریقه نگارش کتاب اثر نامطلوب بگذارد، به طوری که متن کتاب را تخصصی کند، بلکه بر عکس، مؤلف در کمال سلیقه و با احتراز از اطناب و ایجاز نابهجا، حجم وسیعی از معارف ناب اخلاق اسلامی را در قالب الفاظ و عبارتهای کوتاه و گویا بیان کرده است.
» 393 فیض و دمسازی با حافظ فیض با اینکه در دیوان خود به اشعار پرشور جلالالدین بلخی و غزلیات نشاطانگیز وی در دیوان شمس نظر بسیار دارد، به گونهای که قسمتی از غزلیاتش را به سبک بلخی سروده است، بیشتر شور و شوق حافظ را در سر دارد و به سوی غزلیات او کشیده شده است؛ چنانکه میگوید: در شعر بزرگ روم، اسرار بسی درج است شیرین نبود ای یار، الا غزل حافظ ای فیض تتبع کن طرز غزلش چون نیست شعری که بود مختار، الا غزل حافظ 394 حافظ تحصیلکرده مدارس شیراز و از دانشمندان صاحبنام در معقول و منقول بوده و پیشگامتر از دیگر شعرای بزرگ پارسیگوی، حقایق علمی، دینی و عرفانی را سروده است، منتها غالبا با کنایه و با تعبیرات ویژه شعری و معمول عصر خویش، و همین علل سبب شده است که فیض این دانشمند فرزانه و استاد عالیقدر حکمت، فقه، حدیث، تفسیر و طرفدار فلسفه و عرفان، از میان استادان فن، به دو تن از ایشان یعنی جلالالدین محمد بلخی و خواجه شمسالدین محمدحافظ شیرازی که مانند خود فیض پیش از اینکه شاعر باشند، عالم و دانشمندند، دلبستگی یابد."