Abstract:
بررسی مبانی فهم قرآن از دیدگاه امام علی(ع) است. فهم زبان قرآن، مانند هر زبان دیگری، نیازمند ابزار، قواعد و متکی بر مبانیای است، شماری از این مبانی در کلمات امام علی(ع) بیان شده است. نویسنده، پس از اشاره به رابطه تنگاتنگ امام علی(ع) با پیامبر(ص( و جریان موجآسای وحی بر کرانه وجود علی(ع) و امتیازیابی او بر سایر اصحاب و خویشان پیامبر(ص(، به فهمپذیری قرآن در دو نگاه اثباتی و نفی میپردازد و بر آن است که امام علی(ع) قرآن را کتاب فهمپذیر میشناخته، البته با ابزارهایی که برای فهم آن لازم است. این ابزارها عبارتند از: تفسیر قرآن با قرآن، فهم قرآن در پرتو سنّت و بیان اهل بیت(ع)، کثرتپذیری فهم قرآن - که برآیند تاویلپذیری و چند وجهی بودن قرآن است و در نتیجه خروجی آن، قراءتهای همساز و ناهمساز است - . امام علی(ع) ضمن ممکن و رواشمردن قراءتهای متکثر و همساز و باطل شمردن قراءتهای مختلف و ناهمساز، پلورالیزم تفسیری را مردود میشمارد و تنها یک قراءت و فهم را رسمی و ارزشمند میداند و دیگر قراءتها را نه تنها غیررسمی، بلکه تهی از ارزش و اعتبار میداند. در ادامه، نویسنده براساس اخبار رسیده از امام علی(ع)، معیار گزینش فهم درست از نادرست را در سه محور: محکمات قرآن، سنّت نبوی و سنت و سیره اهل بیت(ع) ذکر میکند و به ذکر مثالهایی میپردازد. در پایان نیز به رابطه "قراءتهای ناهمساز" با "انتظار از قرآن" و جاودانگی آموزههای قرآن اشاره میکند.
Machine summary:
"در این پژوهش، نخست باید مشخص کرد که کدام یک از این دو نظریه، با نگاه و نظر علی(ع) همساز است؟ در منابع حدیثی سخنانی از آن حضرت درباره قرآن یادشده است که نظریه دوم تأیید می کند؛ از آن جمله: قرآن حقیقتی است ساکت گویا (… صامت ناطق…)،5 حجت بر خلق خدا (…حجة الله علی خلقه)،6 شاهد بر مردمان (…شاهد علیکم…)، سخنگوی دور از ملال و خستگی (ناطق لایعیا لسانه)، بیان کننده خیر و شر (…بین فیه الخیر و الشر…)،7 هدایتگر بدور از گمراهی و گم گشتگی (و الهادی الذی لایضل…)،8 روایتگری پیراسته از دروغ (… و المحدث الذی لایکذب…)،9 برترین روایت (… فانه أحسن الحدیث…)،10 سودمندترین داستانها (… فانه أنفع القصص…)، روشنی روشنگر (والنور المبین)11 عصمت و نگهداره و نجات بخش (… والعصمة للتمسک و النجاة للمتعلق…)12 علاوه بر این اوصاف و تعابیر، امام علی در کلام دیگری مردمان را به تدبر در آیات قرآن و پند آموزی از آن و پای بندی به حلال و حرام و عمل به محکمات قرآن فرا می خواند: «… تدبروا آیات القرآن و اعتبروا به فانه ابلغ العبر.
اکنون این معنی را می توان در باره آیات قرآن نیز ملاحظه کرد، چه اینکه در عبارات علی(ع) تعبیرها و توصیفهایی برای قرآن یادشده است که حکایت از کثرت پذیری همساز دارد، از آن جمله اینکه امام برای هر آیه از قرآن، چهار معنای طولی که هر یک لایه زیرین دیگری به حساب می آید معرفی کرده است: «ما من آیة الا و لها أربعة معان: ظاهر و باطن و حد و مطلع، فالظاهر التلاوة، و الباطن الفهم، و الحد هو احکام الحلال و الحرام، و المطلع هو مراد الله تعالی من العبد بها.
» بنابراین باید برای این سخن علی(ع) معنایی همساز با دیگر سخنان و معارف علوی جست وجو کرد که البته چندان پیچیده و دور از دسترس نیست، چرا که جهان اسلام، در عمل با قراءتها و تفسیر به رأی های فرقه ها ومذاهب مختلف درباره قرآن روبه رو بوده است؛ قراءتهایی که ناهمساز با یکدیگر بوده و یکدیگر را نفی می کرده اند."