Abstract:
<P>منطقدانان مسلمان برای توجیه استدلالهای سادهای(مانند قیاس مساوات)دچار گرفتاریهایی شدهاند که این گرفتاریها از التزام آنها به قیاس حملی نشأت گرفته است. ناتوانی منطق قدیم در این زمینه از ناحیه نسبت بماهی نسبت نیست؛یعنی اینگونه نیست که منطق قدیم به این دلیل از اثبات استدلالهای حاوی نسبت ناتوان باشد که دارای نسبت هستند،بلکه مشکل اصلی منطق قدیم،همان اتکاء به تحلیل موضوع-محمولی گزاره و عطف توجه صرف به قیاس حملی است؛یعنی در هر نوع استدلالی باید موضوع و محمول و حد وسط معلوم شود و بدیهی است که چنین امری همه جا میسر نیست. بنابراین،قیاس مساوات خللی را در نظام منطق موضوع-محمولی-رابطهء ارسطویی نشان میدهد؛زیرا از طرفی تلقی ارسطویی قیاس اقتضاء میکند که مقدمات قیاس به حدود تحلیل شوند و هر حد یک محمول تک موضعی به اصطلاح منطق جدید است؛ در حالیکه قیاس مساوات از مقدماتی تألیف میشود که متضمن نسبت یا بخش محمولی چند که چند موضعیند.ازاینرو،ارجاع قیاس مساوات به قالب افترانی خالی از اشکال نیست.</P>
Machine summary:
واضح است که بنا به تعریف قیاس استنثنایی از دیدگاه قدما،چنین مواردی از نوع قیاس استثنایی نیست؛زیرا قیاس استثنایی از دو مقدمه تشکیل میشود که لزوما یکی از آن دو مقدمه حملی و دیگری شرطی است و شرط دیگر اینست که نقیض یا عین نتیجه در مقدمات بالفعل وجود داشته باشد؛(طوسی،شرح الاشارات،082)،در صورتی که قیاس یاد شده چنین شرایطی را ندارد،پس باید از نوع قیاس اقترانی باشد؛چرا که قیاس لزوما از این دو قسم بیرون نیست.
او میگوید:لذاته یعنی اینکه لزوم از خود مقدمات برخاسته باشد و نه به واسطهء مقدمهء اجنبی،چنانکه در قیاس مساوات و نظائر آن،نتیجه از ذات تألیف مقدمات حاصل نمیآید؛چرا که در اینصورت انتاج باید دائمی میبود؛در صورتی که در موارد مباین بودن و نصف بودن و امثال آن،استنتاج درست نیست،ازاینرو،در صورت صدق مقدمهء خارجی،انتاج به وسیلهء آن حاصل میشود و اگر آن مقدمه صادق نباشد،نتیجه بخش نخواهد بود.
ابن قره داغی در حاشیه البرهان به این نکته توجه داشته است و ضمن بیان اشکال یاد شده میگوید:اینکه حد وسط را فقط متعلق در صغری فرض کردهاند،شاید به این علت بوده که ملاک تمایز قیاس متعارف از غیرمتعارف،صغرای قیاس است؛چون صغری نسبت به کبری شرافت بیشتری دارد!شراف صغری بر کبری جای شک و تردید است و منظور گوینده به درستی مشخص نیست.
3. با توجه به اینکه در کلام آنها تصریح شده،مبنی براینکه در اینگونه قیاسها متعلق محمول در صغری،موضوع در کبری است،سپس فرع بر این حالت نتیجهگیری شده که حد وسط در دو مقدمه به تمامی تکرار نشده-همان مطلبی که در تعریف قیاس مساوات به آن اشاره شد-به دست میآید که قیاس مساوات نوعی از انواع قیاس غیرمتعارف است و یا به تعبیر دیگر قیاس مساوات اخص از قیاس غیرمتعارف است.