Abstract:
اسلام در موارد قتل خطایی مسئول پرداخت دیه را عاقله میداند،در قانون مجازات اسلامی نیز این نهاد به رسمت شناخته شده است.پرداخت دیه توسط عاقله از دیرباز مورد اشکال واقع شده است،شبهات در این زمینه را میتوان به دو قسمت کلی تقسیم کرد:قسمت اول که بیشتر از طرف غیر مسلمانان مطرح شده است،اصل مسئولیت عاقله را زیر سؤال برده و آن را متعارض با اصل شخصی بودن مجازات میداند.دسته دوم شبهات که بیشتر از سوی حقوقدانان مسلمان و حتی فقها طرح شده،نهاد عاقله را از ویژگیهای زمان صدر اسلام و نظام قبیلگی میداند که با مقتضیات زمان حاضر سازگار نیست.در این تحقیق شبهات مذکور بررسی و پاسخ داده شده است.
Machine summary:
"م. ا)نوعی تسامح عرفی در کار بوده است؛چنانکه روشن ساختیم عرف در مواردی دیه را مجازات میشمرد، در حالی که حقیقت دیه همان جبران خسارت است و خود قانون به این امر اذعان داشته است؛چنانکه در ماده 51 میگوید:«دیه مالی است که از طرف شارع برای جنایت تعیین شده است»و اشارهای به مجازات یا کیفر یا عقوبت بودن دیه نمیکند، در حالی که در مورد دیگر مجازاتها یعنی حد(ماده 31)قصاص(ماده 41)تعزیر (ماده 61)و مجازاتهای بازدارنده(ماده 71)تصریح به مجازات،کیفر یا عقوبت بودن آنها کرده است.
12 اگر در مسئله ماهیت دیه،نظر ماهیت تفکیکی دیه را بپذیریم،نیز تغایری در مسئولیت عاقله با اصل شخصی بودن مجازاتها وجود ندارد؛زیرا چنانکه گذشت،طبق برداشتی که از این دیدگاه در موارد پرداخت دیه توسط غیر جانی،دیه صرفا جبران خسارت است و جنبه مجازات ندارد.
حتی اگر قائل به ماهیت تلفیقی دیه بشویم نیز شاید بتوان گفت تغایری بین اصل شخصی بودن مجازات و مسئولیت نهاد عاقله وجود ندارد؛زیرا طبق این دیدگاه،دیه تأسیس جدیدی است که با مجازات صرف،تفاوتهای فراوانی دارد و تمام اصول مجازاتها بر آن حاکم نیست.
62 برای پاسخ به این شبهه ناچاریم تعریف عاقله و کیفیت مسئولیت و نحوه پرداخت دیه توسط عاقله را از دیدگاه فقهای شیعه و به تبع آن در قانون مجازات اسلامی بررسی کنیم تا حقیقت امر آشکار گردد که آیا واقعا مسئولیت عاقله طبق نظر فقه و حقوق اسلامی مقید به این قیود است و با نبود آنها در حال حاضر،عاقله مسئول نیست،یا اینکه ملاک دیگری مطرح است که در حال حاضر نیز وجود دارد و بنابراین،مسئولیت عاقله در عصر حاضر نیز پابرجاست و خدشهای در آن نیست؟ در این خصوص دو نکته را مورد بررسی قرار میدهیم تا اثبات کنیم ملاک اصلی برای مسئولیت عاقله،توارث است نه ملاکهایی که مستشکلین ذکر کردهاند."