Abstract:
شیراز از دیرباز یکی کانونهای مهم شهری جنوب ایران و نیز از مراکزی بود که وجوه تولید کشاورزی،پیشهوری و دامداری را با توجه به رونق سه شیوهء معیشت دامداری(شبانکارگان)،روستایی(روستاهای جلگههای کربال،استخر و دشت مرغاب و...)،و به ویژه شهری (شیراز و از آن میان کازرون)داشته است.در واقع بازار شیراز محل تجمع مواد خام و فراوردههای حاصل از وجوه متنوع تولید در شهرهای دور و نزدیک بوده است که از آن جمله است مروارید خلیج فارس،پشم و کرک از نواحی شبانکاره و کرمان و...از سوی دیگر موقعیت جغرافیایی شیراز بر سر راه خلیج فارس به اصفهان و ری(محل اتصال جادهء ابریشم و راههای دریایی خلیج فارس و اقیانوس هند)،روند مهاجرت پیشهوران و مردم شهرهای همسایه به شیراز و تخریب کانونهای شهری همسایهای چون اصفهان در آغاز عهد مغول،موجب رونق بازار شیراز شد.اوجگیری طریقتهای صوفیانهای چون پیروان ابن خفیف شیرازی،شیخ کبیر و شیخ ابو اسحاق کازرونی نیز در تقویت همبستگی اجتماعی اصناف و انسجام صنفی بازار شیراز اهمیت داشت.مقالهء حاضر میکوشد تا به این پرسش پاسخ گوید که اصناف و صنایع بازار شیراز در قرون 7 و 8 قمری چه اوضاع و چه نوع تولیداتی داشته است؟فرضیه بر آن است که برخلاف نظر برخی مورخان اقتصادی که متعقد به غلبهء صدور مواد خام در اقلام صادراتی ایران سدههای مذکور هستند،به نظر میرسد که درصد قابلتوجهی از کالاهای تولید بازار شیراز حاصل فرایند کار صناعی و نهتنها تولید مواد خام بوده است.
Machine summary:
"حمد الل?ه مستوفی قزوینی،نزهة القلوب،تصحیح محمد دبیر سیاقی(قزوین:حدیث امروز،1831)،ص 371-071؛اسماعیل بن علی ابو الفداء،تقویم البلدان،ترجمهء عبد المحمد آیتی(تهران:بنیاد فرهنگ ایران،9431)،ص 573؛رشید الدین فضل الل?ه همدانی،آثار و احیاء،به اهتمام منوچهر ستوده و ایرج افشار(تهران:دانشگاه تهران و مؤسسه مطالعات اسلامی مک گیل کانادا،8631)،ص 781، 971 و 591؛و ابو العباس احمد بن ابی الخیر زرکوب شیرازی شیراز نامه(تألیف 437 ق)،به اهتمام بهمن کریمی(تهران:کتابخانههای احمدی و معرف شیراز،0531)،ص 52،211،031،421،231،831،651،851،79،27،121 و 631.
ساخته شد که از آن میان است:بنایی شبیه طاق کسری که توسط حکام و ثروتمندان ساخته شده بود،مسجد جدید ساختهء سعد بن زنگی سلغری،مسجد سنقر در محلهء خرگاه تراشان(چادر دوزان)ساختهء اتابک سنقر بن مودود سلغری که وقفیات بسیاری به آنها تعلق داشت،رباط خفیف بر مزار ابو عبد الل?ه محمد بن خفیف شیرازی که توسط اتابک زنگی بن مودود ساخته شد و چند دهکده و زمین بر آنجا وقف کرد،خانقاه دیگری در شیراز،رباط مقاریضی محل اقامت و مدفن شیخ ابی عبد الل?ه مقاریضی(متوفی 744 ق)،مدفن ابو شجاع محمد بن سعدان المقاریضی(متوفی 905 ق)،رباطهای بنجیر(مدرسهء بنجیر خوزی)،رباط شیخ کبیر(ابو عبد الل?ه بن حفیف)،رباط شهر الل?ه(رباط کرک)که چند دهکده و زمین بر آن وقف بود و مسافران و بومیان و حتی«اهل قافله و احشام»از اوقاف آن بهرهمند بودند، مدرسه و رباط ابو المفاخر مسعود(متوفی 566 ق)وزیر اتابک ابوبکر سلغری در کنار بازار بزرگ شیراز؛علاوه بر اینها امیر فخر الدین ابوبکر از امرای اتابک سلغری نیز مسجد جامع،مدرسه، رباط و دار الحدیث و دار الشفایی ساخته بود و اتابک ابوبکر نیز بسیار رباطها از جمله رباط دزبان بر سر راه بغداد و رباط جابر بر سر راه سواحل،سقایه روبروی مسجد جامع عقیق و..."