Abstract:
جنگ با بغات تمام فقهای مسلمان اتفاق نظر دارند هرچند که در متعلق آن با یکدیگر اختلاف دارند. در این پژوهش با طرح آیات بغی قرآن و عرضه عبارات نهج البلاغه بر آن، تطبیق و هماهنگی کامل این دو کلام خالق و مخلوق در مباحث فقهی بغات را به اثبات میرسانیم و از این رهگذر محملی برای استناد فقهی به نهج البلاغه مییابیم. مقتضیات زمان،احکام اولیه فقهی بغات را تحت الشعاع قرار میدهد و اجرای آن را متوقف میکند.مانند تعامل امام علی(ع)با همدستان طلحه و زبیر و...پس از پیروزی در چنگ جمل.تفاوت دیدگاه مذاهب فقهی در احکام، شرایط و مصادیق بغات از مواردی است که در این پژوهش مطرح شده است. برای نمونه در عصمت مبغی علیه و حتی عدالت او بین فقهای شیعه و عامه اختلاف نظر وجود دارد.بعضی فقهای عامه حتی عدالت مبغی علیه را شرط نمیدانند.از اینرو اگر شخصی بر امامی خروج کند و با شکست او،به اجبار، مردم را به اطاعت خویش وادارد،امام است و شورش بر علیهاش حرام.در
Machine summary:
"اختلاف مبانی فقهای شیعه و سایر مذاهب فقهی در تعریف و مصداق بغات همان گونه که بیان شد محمد حسن نجفی فقیه نامدار شیعه باغی را کسی میداند که بیعت خویش با امام معصوم را شکسته و از اطاعت او بیرون رفته است(جواهر الکلام، 223/12)و کلمه بغات را اسم ذم میداند،این در حالی است که عدهای از فقهای عامه این تعبیر را نمیپسندند و معتقدند که منظور از بغات مجتهدانی هستند که در اجتهاد خود دچار اشتباه شدهاند(همانجا)،بنابراین سرزنش آنها صحیح نیست.
امام در پاسخ فرمود:«آن دو گروه(از مسلمان هستند)جز این نیست که مفهوم واقعی آیه شریفه،در جنگ بصره(با ناکثین)روشن شد،آنان شایسته(حکم) این آیه بودند؛چون آنان بر ایشان(ع)شوریدند و در پی آن،بر امیر مؤمنان(ع)واجب شد با آنها بجنگند،تا به فرمان خدا،بازگردند،و اگر بازنمیگشتند،طبق(همین آیه) که خدا نازل کرده بود،بر آن حضرت،واجب بود،شمشیر را از روی سرشان برندارد تا بازگردند،و از بغی دست بکشند،چون آنان با میل و اراده،بدون آنکه مجبور باشند با آن حضرت بیعت کرده بودند و چنانکه خدای تعالی فرموده آنان همان گروه شورشگر بودند و بر امیر مؤمنان واجب بود پس از پیروز شدن با آنها به عدالت رفتار کند همچنانکه پیغمبر خدا(ص)با مردم مکه چنین کرد؛بر آنها منت نهاد و از آنان درگذشت»(نوری،مستدرک الوسائل،66/11،ح:34421).
همان گونه که در تعریف بغاة آمد،شیخ طوسی مینویسد:که بعضی از شیعیان معتقد به کفر بغاتاند،ولی سایر فرق مسلمان بغات را جزو کفار نمیدانند و خود او از جمله کسانی است که معتقد است هرکس بر امام معصوم خروج کند کافر است(طوسی، تجرید الاعتقاد)حضرت علی(ع)نیز علت جنگ خود با اهل قبله را به آیهی شریفه 21 از سورهء توبه1مستند میکند."