Abstract:
بررسی و نقد جایگاه و نقش اسباب نزول در تفسیر »کشاف« اثر جار اللّه زمخشری (538 ه.ق( است. زمخشری، اعتبار چندانی برای اسباب نزول قائل نیست و واژهها و کلماتی را برای اسباب نزول به کار برده است که نشانگر تضعیف و بی اعتباری آن روایات از دیدگاه وی است. علت این بی توجهی ریشه در عقلگرایی و اعتبار عموم نص در عین خصوصیّت سبب در باور وی دارد. حدود استفاده زمخشری از اسباب نزول به دو مورد تفسیر آیه و تایید تفسیر منتخب خود محدود میشود. وی در درستی و سستی سند روایات اسباب نزول، توجّه جدی از خود نشان نداده است. از این رو، در موارد بسیاری، به روایات ضعیف و حتّی متعارض استناد کرده است. تنها ملاک نقد اسباب نزول در نگاه زمخشری، تمسک به ظاهر قرآن است. چگونگی نقل اسباب نزول به ویژه موقعیت اسباب نزول در مسیر مباحث، بی توجهی به ذکر سلسله سند روایات، تعابیر و منابع کشاف در نقل اسباب نزول و اجمال گرایی در نقل اسباب نزول از جمله موضوعاتی است که در این مقاله آمده است.
Machine summary:
به نمونه هایی از هر دو نوع، اشاره می کنیم: * (وما ارسلنا من قبلک من رسول ولانبی الا اذا تمنی القی الشیطان فی امنیته) حج/52 زمخشری در سبب نزول این آیه می نویسد: (سبب نزول آیه این است که رسول الله (ص) زمانی که روی گردانی قوم خود را از پذیرش اسلام و دعوت خویش دید، از بس که اشتیاق به ایمان آوردن آنان داشت واز روی گرداندن آنان از اسلام ناراحت بود، آرزو کرد خداوند براو آیه ای که موجب دوری و تنفر مشرکان قریش می گردد، نازل نکند، تا بدین وسیله رضایت خاطر مشرکان جلب گردد و آنان از عناد و مخالفت در برابر پیامبر(ص) و اسلام دست بردارند.
این پیشنهاد بر پیامبر و مؤمنان دشوار آمد و تصمیم گرفتند آنان را بکشند، آیه نازل گردید: (یا ایها النبی اتق الله…) روایت شده است که اهل مکه به رسول الله (ص) گفتند که اگر از دین خویش برگردد، آنان بخشی از اموال خود را در اختیار آن حضرت قرار می دهند، سپس آیه نازل شد: (یا ایها النبی اتق الله…)19 تنافی و اختلاف روایات سبب نزول،باعث آن شده است که زمخشری درصدد جمع یا ترجیح و تحلیل آنها برنیاید، بلکه بدون اظهار نظر روایات را نقل کند و بگذرد.