Abstract:
تاکنون دربارة ادبیات تصوف مطالب بسیار گفته و تحقیقاتی گوناگونی انجام شده و دربارة حکمتهای موجود در آن نیز پژوهشهایی انجام گرفته است. در این مقاله، ویژگیهای گونهای خاص از حکمت بررسی شده است. این حکمتها، که از آنها به "حکمت تجربی" یاد میشود، بیش از آنکه بر پایة اصول دینی یا مسلکی باشند، برگرفته از تجارب زیستی بشر در طی نسلها هستند. تتبع در تحقیقات انجام شده بر آثار صوفیه، فقدان بحث و بررسی در این زمینه را بهروشنی نشان میدهد. در پژوهش پیشرو، وضعیت اینگونه از حکمت در سه اثر عمدة صوفیه کشفالمحجوب هجویری، مرصادالعباد نجم رازی و مصباحالهدایه و مفتاحالکفایه عزالدین محمود کاشانی از نظر کمی و کیفی بررسی شده است. گذشته از اینکه این آثار از مهمترین مکتوبات اهل تصوفاند، سیر تحولات حدود چهار قرن، از قرن پنجم تا قرن هشتم هجری، یعنی دورة اصلی رواج تصوف و ادبیات مربوط به ایشان را دربر میگیرند.
Machine summary:
بررسی و تحلیل حکمت های تجربی در آثار منثور فارسی صوفیاه تا قرن هشتم دکتر سعید بزرگ بیدگلی-فرزاد کریمی دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس-کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس چکیده {IBتاکنون دربارۀ ادبیات تصوف مطالب بسیار گفته و تحقیقاتی گوناگونی انجام شده و دربارۀ حکمتهای موجود در آن نیز پژوهشهایی انجام گرفته است.
در پژوهش پیش رو،وضعیت اینگونه از حکمت در سه اثر عمدۀ صوفیه کشف المحجوب هجویری،مرصاد العباد نجم رازی و مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه عزالدین محمود کاشانی از نظر کمی و کیفی بررسی شده است.
کتابی چون مصباح الهدایه و مفتاح ال کفایه،مشحون از حکمتها و سخنان بزرگان صوفیه است که جابهجا نقل میشود و مشتمل بر عبارات عربی صوفیه است، حال آنکه کشف المحجوب بیان سرگذشت بزرگان اهل تصوف است و در مرصاد العباد نیز به بیان مسائل اصولی تصوف و فرقههای گوناگون آن پرداخته میشود و چنانکه گفته شد،برای تأکید بر گرفتهها از طریق تذییل،عبارات حکمی دستمایه کار قرار میگیرند.
کتابهای مرصاد العباد و مصباح الهدایه،خلاف آثاری چون تذکرۀ الاولیاء، فصل الخطاب و نفحات الانس،کمترین میزان تأثیرپذیری را از کشف المحجوب دارند و این نیز یکی از دلایل انتخاب این دو کتاب برای تحقیق بود تا جایی که امکان دارد از تکرار عبارات جلوگیری شود؛هر چند که با وجود این،تعداد حکمتهای تجربی مشترک در سه کتاب،قابل توجه است.
(سهروردی 1348:416) این روند سبب تصنیف کتابی چون مرصاد العباد در قرن هفتم شده است که تصوف را در قالبی عرفانی و آمیخته به انواع حکمتهای تجربی و کمتر فقهی و دینی در اختیار مخاطبان خود گذارده است.