Abstract:
خزران، قومی ترک نژاد و ترک زبان بودند که در سدههای هفتم تا دهم
میلادی / اول تا چهارم هجری در شمال شرقی دریای سیاه و شمال غربی دریای
مازندران حکومتی مستقل و مقتدر داشتهاند. در منابع کهن اسلامی از شهرهای
اتل، بلنجر و سمندر به عنوان تختگاه خزران یاد شده است. طبقه حاکم خزران
در نیمه دوم قرن هشتم میلادی با انگیزههای سیاسی به آیین یهود گرویدند. در
سده اول هجری تاریخ روابط خزران و مسلمانان در دو سوی شمال و جنوب
کوههای قفقاز، شامل جنگهای مکرر و بی سرانجامی است که در سده دوم
پس از تغییر کیش سران خزر و برقراری برخی روابط دوستانه با خلفای عباسی، از
شدت درگیریها کاسته شد اما همچنان تا فروپاشی دولت خزران به دست
روسها در قرن چهارم ادامه داشت. سیاحان و جغرافی نویسان مسلمان از
جمعیت پرشمار مسلمانان در کشور خزران خبر دادهاند. کوشش این نوشتار، به
دست دادن تصویری روشن از تاریخ خزران با تأکید بر روابط ایشان با مسلمانان،
بر اساس منابع کهن اسلامی و بازسازی اطلاعات پراکنده منابع درباره فرجام
خزران است.
Machine summary:
"در سده اول هجری تاریخ روابط خزران و مسلمانان در دو سوی شمال و جنوب کوههای قفقاز، شامل جنگهای مکرر و بی سرانجامی است که در سده دوم پس از تغییر کیش سران خزر و برقراری برخی روابط دوستانه با خلفای عباسی، از شدت درگیریها کاسته شد اما همچنان تا فروپاشی دولت خزران به دست روسها در قرن چهارم ادامه داشت.
نیز خزران به این نتیجه رسیده بودند که حفظ دین اولیه خود ـ که صورتی از صور ابتدایی حیات دینی (شمنیزم) بود ـ در مقایسه با ادیان توحیدی مسیحیت و اسلام نه تنها فرسوده و مندرس تلقی میشد، بلکه سران خزر را از نفوذ معنوی و قانونی که خلیفه و امپراتور به واسطه پیروی از دو آیین توحیدی و جهان شمول از آن برخوردار بودند، محروم میساخت، به ویژه این که مقام خاقانی در میان خزران بیشتر جنبه معنوی و آیینی داشت تا جنبه سیاسی.
مروان به دلیل این که نزد هشام بن عبدالملک خلیفه، از دست اندازیهای خزران به سرزمینهای اسلامی و کشتار مسلمانان و نیز سهل انگاریهای مسلمة بن عبدالملک در جنگ با خزران، سخنانی شکوهآمیز بر زبان رانده و آمادگی خود را برای جنگ اعلام کرده بود، از سوی او به ولایت آذربایجان و ارمینیه منصوب و مأمور جنگ با خزران شد.
ابن حوقل از مهاجرت مردم اتل از دست روسها و سپس کمک حاکم مسلمان شروان (محمد بن احمد ازدی) در بازگشت آنها به سرزمین خود یاد کرده است."