Abstract:
فروپاشی شوروی باعث تغییرات ژئوپلیتیک و افزایش کشورهای ساحلی خزر از دو به پنج شد. به دلیل ارتباط تاریخی ایران با دریای خزر، توجه خاص به مسائل و تحولات آن به عنوان موضوعی مهم و با اولویت در دستور کار تصمیمگیران و مجریان سیاست خارجی کشورمان قرار گرفته است. در این مقاله که به بررسی مسایل دریای خزر از دیدگاه ایران می پردازد، ابتدا به سیر تحولات تاریخی دریای خزر، تاثیرگذاری و تاثیرپذیری ایران از آن و سپس به بررسی دیدگاههای متفاوت مطرح شده از سوی صاحب نظران کشورمان راجع به حقوق و تکالیف ایران در دریای خزر می پردازیم. در پایان نحوه نگرش جامعه ایرانی به این موضوع و عوامل موثر بر شکل گیری افکار عمومی ایران در مسئله خزر مورد بررسی قرار می گیرد.
After the collapse of the Soviet Union، and the geopolitical changes in the region، which caused emergence of four new states، the outlook to the Caspian Sea and it's issues have changed. Dealing with numerouse oil contracts with multinational companies and the entrance of transnational states and organizations، aggrevated the political and economic competitions and increased the complexity of the situation of this region and emergence of new economic، political and legal challenges. Different position of the coastal countries، different ideas about the legal regime of the Caspian Sea and the rights and responsibilities of these countries propounded new questions and concerns about the legal regime of the Caspian Sea and it's future in different (national، regional and transregional) levels.This article deals with Caspian Sea's case from Iranian point of view. Keywords: Caspian Sea ، Iran، Russia، Azerbaijan، Turkmenistan، Kazakhstan، Turkey، Georgia، U.S.A.، Oil
Machine summary:
نظرات موجود در این بخش که طرفداران آنها به نوعی طرح خود را واقعگرایانه میدانند عبارتند از: - ضرورت اعمال رژیم مشاع بدون ذکر سهم و درصد هر یک از طرفها(دبیری، 1374،صص20-1 ) - پذیرفتن اصل تقسیم بستر و در عین حال بهره گرفتن از حقوق بینالمللی برای استفاده از شیوههایی که موجب حداکثر کردن سهم ایران در خزر می شود - استفاده از روش خط میانی برای تحدید حدود به منظور بهره برداری از منابع(میر فخرایی،1383،ص 198) - استفاده از رویه قضایی بین المللی به منظور تحدید حدود منصفانه(ناظمی،81-1380،صص 339-151) - انعقاد پیمان همکاری بین ایران، ترکمنستان و جمهوری آذربایجان بدون مرزبندی و تقسیم در خزر با هدف تسهیل فعالیتهای اقتصادی در خزر - ایجاد رژیم ترکیبی تقسیم بستر و استفاده مشترک از سطح آب (مجتهد زاده،1383) دریای خزر و افکار عمومی ایران بررسی آثار مربوط به دریای خزر در ایران، نشانگر فقر نسبی در ادبیات خزر به ویژه در بعد حقوقی و سیاسی است.
از جمله این مقاطع تاریخی میتوان به موارد زیر اشاره کرد: - اقدام جمهوری آذربایجان برای عقد قرارداد نفتی موسوم به قرارداد قرن با کنسرسیومی متشکل از شرکتهای خارجی در سال 1374 (رسالت 1374واطلاعات1381) - اقدام جمهوری اسلامی ایران برای ممانعت از فعالیتهای شرکت نفت BP در حوزه نفتی البرز در مرداد ماه 1380 (ایسنا 1382و اطلاعات1381) - برگزاری اجلاس سران کشورهای ساحلی خزر در عشق آباد در اردیبهشت 1381 و برگزاری مانورهای نظامی در خزر (مردمسالاری 1382و عدالت، 1381) - انعقاد موافقتنامههای تقسیم منابع بستر دریای خزر بین قزاقستان-روسیه در سال 1377(جمهوری اسلامی1380)، قزاقستان-جمهوری آذربایجان در سال 1380 و روسیه- جمهوری آذربایجان در سال 1381 (ابرار 1383) در نحوه و روند پوشش اخبار و اظهار نظرهای مطرح شده درباره خزر نیز شاهد تغییراتی در نوع نگرش به موضوع دریای خزر هستیم که از جمله آنها موارد زیر است: - توجه به موضوع خزر تحت تاثیر تحولات سیاسی و رویدادهای خاص بوده و از آنها تبعیت داشته است.