Abstract:
ایران جامعه ای با زیر ساخت مذهبی است که دین اسلام و مذهب تشیع از دیرباز در آن نفوذ فراوانی داشته که در این میان فرهنگ و ادبیات ایرانی و خاصه شعر نیز جلوه گاه مهمی برای بازتاب نمودهای دینی شده است. عصر قاجار یکی از دوره های شعری ادبیات فارسی است که مذهب، به ویژه تشیع در آن جلوه و بازتاب گسترده ای دارد. در این دوران شاعر می کوشد با تقویت بن مایه های دینی در اشعار، مخاطب خود را پرورش اخلاقی داده، نگاه و اندیشه ی دینی خود را به او منتقل کند. در این نوشته سعی بر آن خواهد بود تا با روش توصیفی و برداشت های تحلیلی، بررسی شود که دین در شعر این دوران چگونه بازتاب یافته و از چه اهمیتی برخوردار بوده و در تعامل ذهن شاعر و مخاطب چه نقشی پیدا کرده است.ایران جامعهای با زیر ساخت مذهبی است که دین اسلام و مذهب تشیع از دیرباز در آن نفوذ فراوانی داشته که در این میان فرهنگ و ادبیات ایرانی و خاصه شعر نیز جلوه گاه مهمی برای بازتاب نمودهای دینی شده است. عصر قاجار یکی از دوره های شعری ادبیات فارسی است که مذهب، به ویژه تشیع در آن جلوه و بازتاب گستردهای دارد. در این دوران شاعر میکوشد با تقویت بن مایههای دینی در اشعار، مخاطب خود را پرورش اخلاقی داده، نگاه و اندیشهی دینی خود را به او منتقل کند. در این نوشته سعی بر آن خواهد بود تا با روش توصیفی و برداشتهای تحلیلی، بررسی شود که دین در شعر این دوران چگونه بازتاب یافته و از چه اهمیتی برخوردار بوده و در تعامل ذهن شاعر و مخاطب چه نقشی پیدا کرده است.
Machine summary:
"با این توصیف آشکار است که یاد کرد قیام عاشورا، باید به موضوعی فراگیر در ادبیات تبدیل شود که چنین نیز شد: ما بر مثل آل محمد شده مقهور تو همچو یزیدستی و این شهر چو شام است (دیوان ادیب الممالک، 17/178) اگر به آمارهای زیر نگاهی بیفکنیم، بیگمان از توجه شاعران به رخداد کربلا و شهادت امام حسین(ع) و یارانش دچار شگفتی خواهیم شد؛ چرا که آنها همین که فرصت به دست آوردهاند، به این موضوع مهم پرداختهاند و به گمان نویسنده مذهب تشیع در این حادثه خلاصه شده است؛ به عبارتی قیام کربلا لوح فشردهای از اصول و عقاید تشیع است که شاعران این دوره به راحتی و با رویکرد ادبی این مسأله را نمایاندهاند: ترکیب بند مفصلی شامل چهارده بند در رثاء اهل بیت (دیوان ادیبالممالک، 493ـ 500)، قصیدهای در نعت حضرت سیدالشهداء (دیوان فتحعلی خان صبا، 37ـ39)، قصیده و قطعهای در بنای دیوان حضرت سید الشهداء و ساخت ضریح مطهر آن حضرت (همان، 459ـ460، 614)، قصیدهای در یاد مصیبت و شهادت حر بن یزید ریاحی و اشعاری در اظهار حزن و اندوه به مناسبت شروع ماه محرم و ورود حضرت حسین(ع) به کربلا و در وقایع شب عاشورا و بعد از آن (دیوان درخوشاب معروف به شهاب، 76ـ79،81ـ89)، مرثیههایی در مصیبت حضرت قاسم و حضرت عباس و علی اصغر و یادکرد لحظه بیرون آمدن امام از خیمهها و زمان وداع حضرت با سکینه (همان، 90ـ95)، قصیدهای در مدح حسین(ع) و مصائب آن حضرت (دیوان وصالشیرازی،1/324ـ328)، در رثاء حسنین(ع) و حادثه عاشورا (همان، 551ـ608)، مثنوی در مرثیه حسین(ع) (همو، 623ـ628)، تفسیر فقرهای از دعای جوشن صغیر و گریز به تعزیه آل عبا (همو،631ـ633)، شرح داستان نینوا (حادثهکربلا) (همو، 2/951ـ969)، مراثی و نوحههایی در عزای شهدای کربلا (مجموعه آثار یغمای جندقی، 276ـ364) که بهراستی در گسترهی ادبیات مرثیه و تعزیه کم نظیرند، ترکیب بندی در یاد مصیبتهای شهیدان کربلا (دیوان سروش اصفهانی، 2/1339: 733ـ772)، مثنوی روضةالاسرار در شرح واقعهی کربلا (همو،777ـ831)، قطعهای در مصیبت حسین(ع) (دیوان قاآنی شیرازی، 948ـ949)، چهارده بند در رثاء شهید کربلا (دیوان محمودخان ملک الشعراء صبا،122ـ126)، سوگنامهای برای حضرت حسین با عنوان «ای کوفیان» (دیوان علی اکبر دهخدا،201)، قصیدهای در منقبت حضرت سیدالشهداء (دیوان ملک الشعرای بهار، 1/47ـ48)، قصیدهای در وصف تربت سید الشهداء (همان، 116ـ117)، ترجیعبندی در رثای حسین بن علی (ع) و یاران او (همان، 189ـ190)، قصیده و ترکیببندی در مدح سید الشهداء (دیوان لاهوتی، 92ـ93، 417ـ419)، در یاد کرد حسین شهید(ع) با عنوان «اوج عشق» (دیوان نظام وفا، 185ـ186)، در رثای شهدای کربلا (شهر شعر ایرج، 126)، قطعهای در مدح و رثاء حسین(ع) (دیوان تقی دانش، 791)، جهت سنگ فرش بقعهی متبرکه حضرت سید الشهداء(ع) (دیوان داوری شیرازی، 769ـ770)، مرثیهای در شهادت حسین(ع) (دیوان ناصرالدین شاه، 79ـ81) مرثیهای در مصیبت حسین(ع) و در مصیبت حضرت قاسم (همان،85ـ91)."