Abstract:
دوکه یا رنج، به عنوان مهمترین آموزه ی آیین بودا، در طی تاریخ و در مکاتب مختلف آن، از حیث واقعیت رنج، و راه نجات از آن روندی متفاوت را پیموده است. بدین گونه که رنج در آموزه های نخستین بودا در قالب چهار حقیقت شریف، بسیار پررنگ و موکد است و با محوریت آن، نظام فلسفی و عقیدتی خاصی را بعدها، به خصوص در سنت تراواده، شکل می دهد. اما در سنت مهایانه، این آموزه مانند بسیاری از باورها چون کرمه، سمساره، نیروانه و... تحت الشعاع آموزه ی دیگری به نام شونیاتا یا تهیگی قرار می گیرد، و سرانجام این آموزه با اصطلاح ووسین یا نه ذهن در ذن ـ به عنوان یکی از شاخه های مهایانه به خصوص در خاور دور جایگاه وسیع تری یافته و واقعیت رنج در آن رنگ می بازد. به دنبال آن تحولاتی در شیوه های عملی و راه نجات از رنج نیز در شاخه های این مکتب ایجاد می گردد.
Machine summary:
از سوی دیگر، هر چیزی که ثبات ندارد و دستخوش دیگرشدگی است، دوکه نیز هست؛ چرا که تا هنگامی که ثباتی وجود ندارد و همه چیز در حال دیگر شدن است، و همواره در کوشش و افتوخیز است تا چیرگی وجودی خود را حفظ کند، این حالت پیامدی جز رنج نخواهد داشت.
در این نظام است که بودا با دیدن بیماری و پیری و مرگ و از همه بدتر تکرار مکرر آنها، به دنبال نجات و رهایی میرود و فلسفهی خود را برپایهی دوکه بنا میکند (دربارهی آموزهی کرمه نک : Chakraborty, Karma freedom and responsibility; Hirota,"Karman: Buddhist concepts" ,8/266-268).
از اینرو، متون اولیه بودایی عمدتا به نیروانا تنها به عنوان راهحلی عملی (و نه مابعدالطبیعی) برای مشکل وجودی انسان در برابر رنجها و تشویشها نگریسته و بیان داشته است که سالک چگونه میتواند با انجام تمرینهای منسجم به آگاهی منسجمی از بیاصالتی خود (آناتا) دست یابد و بدین ترتیب از دلبستگیهای بیثبات و رنجهای مکرر آن نجات یابد.
توضیح آنکه سالکی که در زمان زندگی در راه هشتگانه گام برمیدارد، روشنی یافتهای است که هنوز تأثیرات منفی کرمههای پیشین بر وی عارض است و از آن رنج میبرد و به طور کامل نجات نیافته است (:نیروانا با باقیمانده)؛ اما هنگامی که همهی این باقیماندههای کرمهای منفی خاموش گردید، شخص روشنییافته خواهد مرد و به نیروانای کامل (:نیروانا بدون باقیمانده) خواهد رسید (یعنی رسیدن به نیروانای کامل برای بودی سالک بعد از مرگ اتفاق میافتد که در آن تمام اثرات کرمههای پیشین و کنونی وی از میان میرود).